parafia
Historia obrazu i kultu Matki Bożej Murkowej
o. Emil Kumka OFMConv
Wprowadzenie
Historia Obrazu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Krośnie, czczonej tutaj pod wezwaniem Matki Bożej Murkowej, posiada już kilka opracowań i opisów. Niniejsza synteza wcześniejszych tekstów, uczyniona na potrzeby całościowego ukazania kultu, czci i otrzymanych łask za wstawiennictwem Matki Bożej korzysta z tego dorobku naukowego, wybierając najistotniejsze i najbardziej znaczące fragmenty. Jest więc kwintesencją, posiadającą szeroki Aneks do opracowania faktograficznego, w którym zainteresowany czytelnik odnajdzie dokumenty źródłowe z archiwów (XX i XXI wiek), fragmenty Księgi łask i kultu Matki Bożej Murkowej u OO. Franciszkanów w Krośnie, publikacje naukowe przytoczone w wersji integralnej, dokumentację ikonograficzną odnoszącą się do Obrazu, schematy nabożeństw, pieśni i wiersze ku czci Matki Bożej Murkowej.
Praca ta podzielona jest na dwie zasadnicze części: synteza historyczna i Aneks dokumentów. Pierwsza część, poprzedzona krótkim wstępem teologiczno-historycznym poświęconym duchowości maryjnej w Zakonie Braci Mniejszych, rozwija trzy etapy chronologiczne kultu maryjnego w Krośnie: od przybycia franciszkanów do 1657 roku, lata 1657-1960, od 1960 roku do chwili obecnej. Dwa pierwsze punkty opierają się na przeprowadzonych już badaniach historycznych, ostatni zaś jest zapisem współczesności, historii, która jeszcze się tworzy. Metoda użyta w tym opracowaniu przestrzega zasad metodologii historyczno-krytycznej, choć nie stroni od pewnych przyczynków analitycznych i teologicznych.
Aneks dokumentów, który jest o wiele dłuższy od samego opracowania, ukazuje podstawy badań. W punkcie archiwaliów ogranicza się do dokumentacji z XX i XXI wieku, nie dlatego, że wcześniejsze nie istnieją, ale zostały już, według oceny autora, wystarczająco opisane, nie ma więc konieczności powielania ich, a ze względu na starożytność świadectw pisanych, techniczne przeniesienie do wersji cyfrowej mogłoby, bez odpowiednich instrumentów, naruszyć ich integralność i poczynić szkody. Pozostała dokumentacja, szczególnie załączanie publikacji naukowych, ma na celu ułatwienie konsultacji i ukazanie istniejącej już literatury naukowej na temat kultu Matki Bożej Murkowej w kościele Ojców Franciszkanów w Krośnie.
1. Kult Maryi w Zakonie franciszkańskim
Maryjność nie jest wyłączną prerogatywą franciszkanizmu, trudno sobie wyobrazić jakikolwiek autentyczny nurt duchowości chrześcijańskiej bez obecności Matki Jezusa. Ale, z drugiej strony, w życiu i w myśli teologicznej duchowych synów świętego Franciszka z Asyżu posiada szczególny wyraz, ponieważ odzwierciedla w pewien sposób ich duchowość.
Franciszek, jak świadczą o tym jego biografie, gorąco czcił Matkę Bożą, o wiele bardziej niż miało to wyraz za jego czasów. Nie był on jednak teologiem, w tym znaczeniu jakie dzisiaj przypisujemy temu terminowi, więc nie można oczekiwać od niego scholastycznych formuł mariologicznych, ale zadziwia trafnością i intuicją w kulcie maryjnym. Teolodzy badający jego duchowość postrzegli dwa podstawowe nurty jego pobożności – Boskie Macierzyństwo Maryi, które stanowi centralny punkt jego refleksji, oraz – uczestnictwo Maryi w tajemnicy ubóstwa jej Syna, co być może stanowi najbardziej oryginalną i znaczącą cechę jego duchowości maryjnej[1].
W Pozdrowieniu Błogosławionej Dziewicy, Maryja jest przedstawiona z perspektywy jej związku z Ojcem niebieskim, od którego otrzymuje specyficzny status bycia Matką Bożą: Bądź pozdrowiona, Pani, święta Królowo, święta Boża Rodzicielko, Maryjo; która jesteś Dziewicą, uczynioną Kościołem i wybraną przez najświętszego Ojca z nieba, Ciebie On uświęcił z najświętszym, umiłowanym Synem swoim i Duchem Świętym, Pocieszycielem…[2]. Ta podstawowa relacja pomiędzy Matką Pana i Najświętszą Trójcą zostaje wyrażona jeszcze głębiej w antyfonie autorstwa św. Franciszka w Oficjum o Męce Pańskiej: Święta Maryjo, Dziewico, wśród niewiast na świecie nie urodziła się podobna Tobie, Córko i Służebnico najwyższego Króla, Ojca niebieskiego, Matko najświętszego Pana naszego Jezusa Chrystusa, Oblubienico Ducha Świętego…[3]. Trzeba tu podkreślić, że św. Franciszek był pierwszym, który wyraźnie nazwał Maryję „Oblubienicą Ducha Świętego”[4].
Ubóstwo Maryi, które było dla Franciszka personifikacją ubóstwa Chrystusa, wywarło na nim głębokie wrażenie i popchnęło do całkowitego zanurzenia się w tę cnotę. Pisał do św. Klary: Ja, maluczki brat Franciszek, pragnę naśladować życie i ubóstwo Pana naszego Jezusa Chrystusa i Jego Najświętszej matki i wytrwać w nim aż do końca[5]. Ubóstwo Chrystusa i Jego Matki nie było tylko faktem godnym uwielbienia i współczucia, ale rzeczywistością obecną w Kościele, którą należy czcić i nade wszystko żyć nią.
Św. Franciszek przekazał Zakonowi, który założył, podstawową charakterystykę maryjną jego charyzmatu, a rodzina zakonna pozostała zawsze wierna tym wartościom, wyrażając oddanie i miłość dla Matki Pana w teologii, pobożności, literaturze i sztuce, przez co zyskała miano zakonu maryjnego[6].
Ukazując Maryję w wielu obrazach teologicznych, tradycja franciszkańska pragnie przedstawić ludziom przede wszystkim te tajemnice, w których uczestniczyła Maryja, w ten sposób stawiając Ją jako wzór do naśladowania. Franciszkańska pobożność maryjna wpatruje się więc w Maryję, by tak jak Ona wierzyć, ufać, kochać i słuchać Chrystusa; być Jej czcicielem oznacza naśladować Ją w drodze do Chrystusa[7]. Tam więc, gdzie pojawiali się franciszkanie, wprowadzano kult Matki Bożej. Także w Polsce szerzyli ten kult, o czym świadczą częste maryjne wezwania kościołów franciszkańskich, które były liczniejsze od wezwań świętych franciszkańskich[8]. O wielkiej czci oddawanej Matce Bożej przez polskich franciszkanów świadczą również kapituły prowincjalne, które były zwoływane najczęściej w święta maryjne, jak we Wniebowzięcie lub Narodzenie NMP[9].
Pobożność maryjna św. Franciszka, była wzbogacana i pogłębiana przez teologów i pisarzy franciszkańskich (św. Antoni, Jan z Rochele, św. Bonawentura, Konrad z Saksonii, Jacopone z Todi, Ubertino da Casale, bł. Jan Duns Szkot, św. Bernardyn ze Sieny, Jan od Aniołów, św. Wawrzyniec z Brindisi i wielu innych). W szczególny sposób zaowocowało to w maryjnej pobożności ludowej przez propagowanie: odpustów (np.: odpust Porcjunkuli), maryjnych modlitw i pieśni (Anioł Pański, Zdrowaś Maryjo, Koronka Siedmiu Radości i Siedmiu Boleści NMP, Godzinki, Stabat Mater Dolorosa), maryjnych świąt (Niepokalanego Poczęcia od 1263 r. i Nawiedzenia – rozciągniętych na cały Kościół powszechny od 1389, Zaślubin Maryi z Józefem od 1537 r.), maryjnych bractw, na rozważaniu cierpień Matki Bożej i innych tajemnic z Jej życia, a także na kulcie cudownych obrazów przedstawiających wizerunek Maryi[10].
W podobny sposób musieli działać i propagować pobożność maryjną franciszkanie w Krośnie. Mimo braku jakichkolwiek przekazów na ten temat z XIV i XV wieku, należy przypuszczać, że tak było, ponieważ późniejszy kult maryjny poświadczony przez szesnastowieczne dokumenty nie mógł powstać nagle.
Wzorem szkoły franciszkańskiej i jej teologów, takich jak bł. Jan Duns Szkot, szczególnie szerzono kult tajemnicy Niepokalanego Poczęcia. W 1263 roku kapituła generalna w Pizie poleciła obchodzić uroczyście święto Poczęcia Najświętszej Maryi Panny we wszystkich kościołach franciszkańskich[11]. Później w obronie Niepokalanego Poczęcia stanęli wspomniany już bł. Jan Duns Szkot oraz papież Sykstus IV, który był franciszkaninem[12].
Zapewne te i inne fakty zaważyły na tym, że u franciszkanów w Krośnie szerzono w szczególny sposób kult Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, zaś święto Poczęcia NMP zajęło pierwsze miejsce spośród wszystkich świąt maryjnych. Nie posiadamy jednak żadnych dokumentów bezpośrednio świadczących o tym, w jaki sposób przejawiał się kult Matki Bożej w świątyni krośnieńskich franciszkanów przez pierwszy wiek ich działalności. Można potwierdzić go jedynie na podstawie ogólnie panujących zasad i zwyczajów w klasztorach franciszkańskich.
Należy wspomnieć również, kończąc wstęp, o św. Maksymilianie Marii Kolbe, franciszkaninie konwentualnym, który stał się w naszych czasach wielkim promotorem kultu i czci Niepokalanego Poczęcia NMP. Jak napisał o nim L. Cignelli: Tym kim był Duns Szkot dla Niepokalanego Poczęcia na poziomie dogmatycznym, na poziomie duchowym stał się O. Kolbe[13]. Dla św. Maksymiliana cześć dla Niepokalanej nie mogła być jedynie dodatkiem ani „ozdobnikiem” duchowości franciszkańskiej, ale jej podstawowym i twórczym elementem. Uznawał on bowiem za nieodzowną część tradycji Zakonu, jako główny wątek historii franciszkańskiej, zaangażowanie teologiczne w propagowaniu i obronie tego tytułu i przywileju maryjnego. Święty naszych czasów nie tylko kontynuował tę myśl, ale ubogacił ją o aspekty i wrażenia mistyczne, szczególnie w relacji Maryi z Osobami Trójcy Świętej, przede wszystkim z Duchem Świętym. Poza tym, i to postrzega się najwyraźniej, uczynił z tajemnicy Niepokalanego Poczęcia dynamiczną ideę swojego apostolatu.
2. Kult maryjny w świątyni franciszkańskiej od przybycia do Krosna do 1657 roku
Franciszkanie przybyli do Krosna jako misjonarze przed założeniem w tym mieście parafii, która powstała w 1342 roku. Byli oni członkami Stowarzyszenia Braci Pielgrzymujących dla Chrystusa, podlegając pierwotnie władzy wikariusza generalnego Rusi, a od 1430 roku przynależąc do prowincji czesko-polskiej. Około 1378 roku franciszkanin Eryk Winsen, pierwszy biskup przemyski, przekształcił misyjną placówkę w Krośnie w formalny klasztor. Po spaleniu się pierwotnego kościoła i klasztoru, w latach 1400-1402 wystawiono murowany kościół w stylu gotyckim. W ciągu XV wieku rozbudowano tę świątynię, która jest obecnym kościołem franciszkańskim w Krośnie[14]. Kościołowi nadano tytuł Najświętszej Maryi Panny[15].
Świątynia franciszkańska stała się ośrodkiem kultu maryjnego w Krośnie i okolicy. W XV wieku zostało założone bractwo Najświętszej Maryi Panny zwane niemieckim lub Wniebowzięcia[16]. Bractwo odprawiało przepisane nabożeństwa, miało swój zarząd i otrzymywało zapisy od członków. Dokumentacja archiwalna świadczy, że skupiało ono wiele osób zawierzajacych swe życie Maryi[17].
Na terenie Krosna gorliwym szerzycielem czci Matki Bożej był, pochodzący z tego miasta, prowincjał czesko-polski – Walenty z Krosna. Na jego prośbę ośmiu kardynałów w Rzymie nadało 7 czerwca 1510 r. krośnieńskiemu kościołowi Najświętszej Maryi Panny 100 dni odpustu, który mogą zyskać wierni po spowiedzi, Komunii św., złożeniu jałmużny i nawiedzeniu tej świątyni w święto Poczęcia Najświętszej Maryi Panny oraz w niedziele przypadające po dniach suchedniowych. Dnia 2 maja 1513 r., tenże prowincjał otrzymał od kardynała Leonarda pozwolenie na urządzenie, tak jak w święto Bożego Ciała, uroczystej procesji z Najświętszym Sakramentem w monstrancji. Procesja odbywać się miała po Mszy św. śpiewanej wokoło kościoła, a w razie niepogody wewnątrz świątyni w święta: Zwiastowania i Nawiedzenia N.M.P., Matki Boskiej Śnieżnej, Narodzenia, Ofiarowania, Poczęcia i Oczyszczenia N.M.P., a ponadto w rocznicę konsekracji kościoła i w niektóre uroczystości świętych[18].
W 1519 roku raz jeszcze kardynał Tomasz, arcybiskup Ostrzyhomia, udzielił wiernym 100 dni odpustu pod zwykłymi warunkami oraz jeśli złożą ofiarę na kościół[19]. W następnych dziesięcioleciach reformacja protestancka, przeciwna kultowi maryjnemu i kultowi świętych, doprowadziła, także w Krośnie, do zastoju i regresu. Był to powszechny okres osłabienia, wewnętrznego fermentu i bezradności społeczności katolickiej wobec nowych teorii. W Krośnie zanikły publiczne procesje, a bractwo NMP przestało istnieć[20].
Po soborze Trydenckim nastąpił nowy rozkwit kultu Maryjnego w Polsce. Franciszkanie krośnieńscy rozwinęli ożywioną działalność w bractwach. Największe znaczenie zdobyło Bractwo Różańca św, założone 23 sierpnia 1613 r., na prośbę ówczesnego gwardiana krośnieńskiego Feliksa z Chełma[21] przez prowincjała polskiej prowincji Zakonu Kaznodziejskiego (dominikanów), Jana Chryzostoma. W uroczystość Matki Boskiej Różańcowej, obchodzoną w pierwszą niedzielę października, wychodziła z kościoła franciszkańskiego procesja z Najświętszym Sakramentem do pięciu ołtarzy ustawionych na rynku Krosna. W procesjach brali udział nie tylko mieszkańcy Krosna i okolic, ale również miejscowa i okoliczna szlachta, magnaci, urzędnicy, a także senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej[22]. W ten sposób Bractwo Różańcowe w Krośnie stało się najznaczniejszym w mieście. W 1615 r. ukończono budowę kaplicy Różańcowej, jako przedłużenie prawej nawy kościoła, z ołtarzem Matki Boskiej Różańcowej[23]. 28 maja 1636 r. bractwo otrzymało od papieża Urbana VIII specjalne odpusty za działalność religijno-społeczną[24].
Wizytacje, które przeprowadzili prowincjałowie oraz komisarze generalni prowincji (1609-1618), w zachowanych spisach rzeczy i dóbr kościoła oraz klasztoru, naświetlają również problematykę kultu maryjnego, przedmiotów z nim związanych, rolę świątyni jako ośrodka duszpasterskiego i rosnące zainteresowanie nią wiernych. “W drugim dziesięcioleciu XVII wieku w kościele znajdowało się dziesięć ołtarzy. Matce Bożej poświęcony był ołtarz główny z murowaną mensą i drewnianą nastawą (ówczesne źródła nie podają jak wyglądał)”[25]. W roku 1628 prace przy nowym ołtarzu głównym, z wykonanym w drewnie okazałym retabulum, dobiegały końca[26]. Według opisu z roku 1704 ołtarz ten był rzeźbiony, z bardzo pięknem cyboryum, ze statuami pozłoconemi świętych (…) w górnej części obraz Nawiedzenia Najśw. Panny, w środkowej części obraz Najśw. Panny Anielskiej (Porcyunkuli)[27]. “Scena z górnej części nowego ołtarza głównego z 1628 roku łączyła się odtąd wyraźnie z tytułem kościoła, a przedstawienie z jego części centralnej nawiązywało z kolei poprzez Matkę Boską Anielską do kolebki Zakonu franciszkańskiego pod Asyżem. Dzięki wspomnianej wizytacji prowincjała A. Goskiego wiadomo, że w prezbiterium (po lewej stronie) stał również ołtarz poświęcony Matce Bożej. Miał murowaną mensę i wykonane w drewnie retabulum. Nie był obciążony żadną obligacją. Ponieważ ufundował go Aleksander Kowinicki, zapisano, iż debet orari pro eo. Natomiast w nawie głównej, po prawej stronie, znajdował się wówczas ołtarz poświęcony Matce Bożej Bolesnej. W całości wykonany z drewna, posiadał efektowną nastawę. W tymże również czasie, w najstarszej murowanej kaplicy gotyckiej, jeszcze wtedy nie poświęconej, były dwa ołtarze. Jeden z nich miał w nastawie namalowaną na desce scenę Przemienienia Pańskiego, drugi natomiast ze względu na obraz nazywano ołtarzem Błogosławionej Maryi Dziewicy (respectu imaginis vocatur altare B.M.V.). Obu tych ołtarzy nie obciążały żadne obligacje”[28].
3. Wiadomości o czci Matki Bożej Niepokalanej zwanej Murkową w latach 1657-1960
Obok maryjnych bractw dominującą formą kultu maryjnego w siedemnastowiecznej Polsce stał się kult cudownych obrazów. Kościół franciszkanów w Krośnie posiadał kilka obrazów Najświętszej Maryi Panny, jednak wśród nich były trzy, które odbierały szczególną cześć. Były to: obraz Matki Boskiej Różańcowej w kaplicy Różańcowej, obraz Matki Boskiej Bolesnej oraz Obraz Niepokalanego Poczęcia NMP w kaplicy Murkowej. Ten ostatni pierwotnie przedstawiał w pełnej postaci Niepokalanie Poczętą, stojącą na półksiężycu i otoczoną promieniami słońca. Jest to kultowy wizerunek Madonny przedstawionej według wizji św. Jana z Apokalipsy (Ap. 12,1). W okresie potrydenckim upowszechnił się apokaliptyczny wizerunek Niepokalanie Poczętej jako obraz Matki Boskiej Zwycięskiej[29]. Krośnieński obraz był umieszczony we wnęce muru przy głównym wejściu do kościoła franciszkańskiego, na zewnątrz, od ulicy i stąd jego nazwa – Matka Boska Murkowa. Lud otoczył szczególna czcią ten wizerunek. Obraz stał się sławny w czasie wojny szwedzkiej (1655—1657) podczas której wyzwoleńcza obrona Polski zespoliła się z obroną religii katolickiej.
W 1657 roku książę siedmiogrodzki Jerzy II Rakoczy, sprzymierzony ze Szwedami, napadł na Polskę z 40-tysięczną armią złożoną z Kozaków i Węgrów siedmiogrodzkich. „Siedmiogrodzianie oblegali Krosno. Mieszczanie szukali ratunku w opiece Najświętszej Maryi Panny. Obrońcy miasta zgromadzili się w kościele franciszkańskim i złożyli uroczyste ślubowanie przed obrazem Matki Boskiej Murkowej na wzór ślubów króla Jana Kazimierza we Lwowie. Nie znamy treści ślubowań krośnieńskich mieszczan. Nadany jednak temu obrazowi tytuł Matki Boskiej Krośnieńskiej wskazuje, że mieszkańcy miasta obrali Najświętszą Maryję Pannę w Jej obrazie Murkowym patronką Krosna. Obrońcy miasta po tym ślubowaniu odparli wroga dnia 16 marca 1657 roku”[30].
Krośnieńskie wydarzenia 1657 roku upamiętniły się w podaniach ludowych i w literaturze[31].
„W Krośnie i okolicy kult Matki Boskiej Murkowej bardzo się rozwinął po ocaleniu miasta w czasie oblężenia przez wojska księcia Jerzego II Rakoczego. Lud chętnie się modlił ‘przed obrazem Najświętszej Panny, co jest w Murku przy kaplicy Oświęcimowej’. W XVII wieku zbudowano kaplicę przed frontem kościoła franciszkańskiego dla wygody wiernych, którzy się gromadzili na modlitwę przed obrazem Matki Boskiej Krośnieńskiej. Kaplica została zbudowana przed 1681 rokiem; od tego roku rachunki klasztorne stale wymieniają kaplicę Murkową, popularnie zwaną ‘Murek’. Kaplica Murkowa ciągnęła się wzdłuż kaplicy Oświęcimów i przed frontem kościoła łączyła się krużgankiem z kaplicą Męki Pańskiej, zbudowaną wzdłuż prawej nawy kościoła. Nad wejściem łączącym krużganek z kaplicą Męki Pańskiej był chór, a na nim małe organy, na których grano podczas nabożeństw odprawianych w obydwu kaplicach. Tutaj zapewne występowała orkiestra, która grała litanię do Najświętszej Maryi Panny. Kaplicę Murkową zdobiła polichromia. Obraz Murkowy przedstawiający Niepokalanie Poczętą Najświętszą Maryję Pannę znajdował się w artystycznie wykonanym i pozłacanym ołtarzu.
Kościół franciszkański w Krośnie, dzięki obrazowi Matki Boskiej Murkowej, stał się duchowym ośrodkiem promieniującym na miasto i okolicę. Czciciele Najświętszej Maryi Panny nawiedzali kaplicę Murkową przez cały rok, o czym świadczą drobne ofiary składane do skarbonki w tejże kaplicy. Zamożniejsi dawali wota na obraz. Na ścianach umieszczono malowidła na tablicach, przedstawiające otrzymane łaski za pośrednictwem Najświętszej Maryi Panny przy Jej obrazie Murkowym. Kult tego wizerunku Matki Bożej objął znaczne terytorium. Do kościoła franciszkańskiego w Krośnie przybywali pątnicy, pojedynczo lub z rodzinami i znajomymi, z odległych nawet miejscowości Podkarpacia i Karpat. Pielgrzymi modlili się przed obrazem Matki Boskiej Murkowej, uczestniczyli we Mszy świętej i innych nabożeństwach, spowiadali się i przystępowali do Komunia św. Pielgrzymi twierdzili, że ‘osobliwsze łaski doznali dzięki Najśw. Panny Murkowej’ ”[32].
Najdonioślejsze świadectwo o uczestnictwie w nabożeństwach i przystępowaniu do sakramentów świętych w kościele franciszkańskim wystawił w 1788 roku zarząd miasta Krosna. Rajcy i ławnicy oświadczyli, że od 1380 roku mają zwyczaj razem z ludem każdego dnia uczestniczyć w nabożeństwach w kościele franciszkańskim[33].
“W archiwaliach klasztornych z końca XVII i z XVIII wieku odnotowano wielorakie przejawy kultu. W nieznanym bliżej czasie nałożono na obraz stałe ozdoby w postaci srebrnej sukienki z pozłacanymi kwiatami. Na głowie Maryi i Dzieciątka pojawiły się srebrne, pozłacane korony, zdobione rubinami, turkusami i innymi szlachetnymi kamieniami oraz złotymi krzyżykami. Ponadto Matka Boża otrzymała srebrne berło, a pod nogami Niepokalanej Dziewicy pojawił się wielki srebrny półksiężyc. Natomiast przed obrazem zawieszono srebrną lampę stale świecącą”[34]. W tym czasie kult i nabożeństwo do Matki Bożej Murkowej przybierały bogate, zróżnicowane formy: masowe uczestnictwo w modlitwach, procesjach oraz częste, i bogato oprawione muzycznie, msze święte odprawiane przed wizerunkiem Matki Bożej[35]. Składano ofiary pieniężne, liczne wota i dary, obrazy ilustrujące otrzymane łaski.
W tym okresie kościół franciszkański był już znanym w regionie wschodniej Małopolski sanktuarium maryjnym[36]. Czciciele Matki Bożej Murkowej przez cały rok modlili się w kaplicy. Zwłaszcza sobota stała się dniem poświęconym Matce Bożej, stąd rano była Msza św. przed wizerunkiem Niepokalanego Poczęcia NMP, a wieczorem specjalne nabożeństwo poprzedzone procesją do kaplicy Murkowej. Już 12 września 1691 r. prowincjał Ludwik Karsza, w liście okólnym do zakonników w całej prowincji, przypominał obowiązek odbywania procesji do ołtarza Jezusa Ukrzyżowanego w piątki i do ołtarza Matki Bożej w soboty oraz wzywał do kultywowania tradycji odmawiania lub śpiewania litanii: w piątki do Imienia Jezus przed ołtarzem Męki Pańskiej, a w soboty – Loretańskiej przed ołtarzem Matki Bożej[37]. Pierwsza wzmianka o takich procesjach w Krośnie pochodzi z roku 1747[38].
Zakonnicy krośnieńscy propagowali cześć Matki Boskiej Murkowej. Ukazała się drukiem książka do nabożeństwa. Zachowany urywek tej książki nosił tytuł: ‘O dawności obrazu N. Panny Maryi nazwanego Murkowym’[39]. W 1760 roku wydano sztychy obrazu Matki Boskiej Murkowej, ozdobione obramieniem z gałęzi i kwiatów. Pod ryciną umieszczono następujący napis: „Prawdziwy wizerunek Matki Najświętszej w kościele WW. OO. Franciszkanów w Krośnie cudami sławny od lat 300…”[40] W podpisie na sztychu wystąpiła już legenda o dawności tego obrazu oraz wymieszanie dwóch wydarzeń z historii miasta. Wydarzenie historyczne, które rozsławiło obraz Matki Boskiej Murkowej w połowie XVII, odniesiono do opisanego przez biskupa Marcina Kromera wcześniejszego oblężenia Krosna przez Węgrów w 1474 roku[41].
Połowa XVIII w. w Zakonie Braci Mniejszych Konwentualnych to okres wznowienia czci i kultu oddawanego Matce Bożej Niepokalanie Poczętej. Na kapitule generalnej w Rzymie 27 maja 1719 r. franciszkanie obrali Maryję Niepokalanie Poczętą za patronkę Zakonu. W 1762 r. komisarz prowincji na Rusi Protazy Gidlowski[42] opublikował dekrety kapituły generalnej zakonu z dnia 25 maja 1762 r., które nakazywały odprawianie uroczystych nabożeństw nowennowych w kościołach franciszkańskich przed uroczystościami św. Franciszka i Niepokalanego Poczęcia NMP[43].
W Krośnie łaskami słynący wizerunek Matki Boskiej Murkowej przedstawiał Maryję Niepokalanie Poczętą, więc kult tej tajemnicy był rzeczą oczywistą, tym bardziej, że największy odpust obchodzono na Niepokalane Poczęcie – 8 grudnia. Nastąpiło wielkie ożywienie kultu Niepokalanego Poczęcia w tym okresie. W szczególny sposób przyczynił się do tego odpust nadany w Rzymie, 17 kwietnia 1764 r., wszystkim kościołom franciszkańskim przez papieża Klemensa XIII. Odpust zupełny przysługiwał wszystkim wiernym za udział w nabożeństwie nowennowym, odprawianym z wystawieniem Najświętszego Sakramentu w dowolnie wybranym, jednym z dziewięciu dni poprzedzających uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP. Warunkiem uzyskania odpustu była modlitwa w intencji Kościoła, przystąpienie do sakramentu pokuty i przyjęcie Komunii św. W pozostałe osiem dni nowenny wierni mogli zyskać 100 dni odpustu[44].
Szczytowym punktem rozwoju kultu wizerunku Matki Boskiej Murkowej była uroczysta translacja obrazu z kaplicy Murkowej do głównego ołtarza. Są słuszne przypuszczenia, że była ona jednym z etapów przygotowań do koronacji obrazu Matki Boskiej Krośnieńskiej. Otóż w tym okresie w franciszkańskiej prowincji ruskiej odbyły się dwie uroczystości podobnej rangi. W Przemyślu 8 września 1777 r. odbyła się uroczysta koronacja łaskami słynącego obrazu Niepokalanego Poczęcia NMP oraz 15 sierpnia 1779 roku w Międzyrzeczu Ostrogskim[45]. Istnieje więc przypuszczenie, że wydarzenia te wywarły wpływ na współbraci w Krośnie, którzy również rozpoczęli przygotowania do koronacji obrazu Niepokalanego Poczęcia NMP, organizując uroczystą translację do głównego ołtarza, podobnie jak w Międzyrzeczu Ostrogskim.
Translacja obrazu Matki Boskiej Murkowej z kaplicy Murkowej do głównego ołtarza odbyła się w październiku 1779 r. W dokumentach nie jest podana data dzienna, jednak można przypuszczać, że uroczystość ta odbyła się w dniu procesji różańcowej, która była urządzana od wielu lat do rynku w pierwszą niedzielę października. W tym roku, tj. 1779, pierwsza niedziela w miesiącu przypadała 3 października, przed samą uroczystością św. Franciszka. Słusznie więc można przypuszczać, że ten dzień został wybrany na przeprowadzenie tak wielkiej uroczystości. Pod wspomnianą datą w księdze rachunkowej wpisano kwotę pieniężną większą niż zwykle, wydaną na świece w kościele[46]. Tak więc, podczas wystawnego nabożeństwa i procesji, przy śpiewie ludu i grze kapeli łaskami słynący obraz Niepokalanego Poczęcia NMP przeniesiono z kaplicy Murkowej, która znajdowała się na zewnątrz kościoła i umieszczono go w głównym ołtarzu[47]. Wokół (cudownego) obrazu umieszczono liczne wota, a na ścianach po obydwu stronach ołtarza – malowidła przedstawiające otrzymane przez wiernych łaski za przyczyną Matki Boskiej Krośnieńskiej[48].
Uroczysta translacja była najlepszym dowodem kultu łaskami słynacego obrazu Niepokalanego Poczęcia NMP. Świadectwem tego była także wypowiedź dziekana krośnieńskiego Andrzeja Pietraszewskiego w protokole powizytacyjnym dekanatu krośnieńskiego z 1783 r., w którym jasno stwierdził, że obraz Niepokalanego Poczęcia NMP, zwany Murkowym, przed trzema latami uroczyście przeniesiony z kaplicy do wielkiego ołtarza, powszechnie jest uznawany za cudowny. Ponadto w sprawozdaniu swoim do Kurii Biskupiej w Przemyślu zaświadczył, że (cudowny) obraz był ozdobiony licznymi wotami, a po obydwu stronach ołtarza na ścianach znajdowały się drewniane tablice z malowidłami przedstawiającymi cudowne zdarzenia, zdziałane za przyczyną Matki Bożej[49].
Na dalszych losach kultu obrazu zaciążyły klęski, jakie spadły na Kościół katolicki po rozbiorach państwa polskiego. W 1772 roku Krosno przeszło pod panowanie Austrii. Na ziemiach polskich zabranych przez Austrię i nazwanych Galicją zaprowadzono tzw. józefinizm. System ten był nieudaną próbą wciągnięcia Kościoła katolickiego w despotyczne tryby oświeconego absolutyzmu. W 1782 roku nastąpiła kasata klasztorów. Wszelka łączność zakonów w Galicji z generałami w Rzymie została zakazana. Wszystkie klasztory i zgromadzenia zakonne zostały poddane biskupom, którzy byli zobowiązani wizytować zakonników. Biskup mógł przenosić zakonników na parafie. W latach 1788, 1807 i 1810 władze państwowe zabrały z kościoła franciszkańskiego w Krośnie wszystkie ozdoby obrazów, całą argenterię kościelną, między innymi 11 kielichów srebrnych[50].
Na przełomie XVIII i XIX wieku wiele czynników złożyło się na okresowe osłabienie, a nawet zanik kultu obrazów w Galicji. Pierwszym powodem był, narzucony społeczeństwu polskiemu przez władze państwowe, system józefiński. W Krośnie i w jego okolicy istniało głębokie przekonanie, że obraz Matki Boskiej Krośnieńskiej jest cudowny. Dał temu wyraz właściciel Żarnowca, wybitny bibliofil, Andrzej Ewaryst Kuropatnicki, pisząc w 1786 roku, że kościół franciszkański w Krośnie wyróżnia „cudowny obraz Matki Boskiej i kaplica Oświęcimów domu”[51]. Około 1788 roku kościół franciszkański był zamknięty w niedziele i święta. Od 1804 roku klasztor i kościół franciszkański został zamieniony na magazyn. Do roku 1814 kaplice w kościele były zasypane owsem, a nawy boczne założone workami ze zbożem, kiedy to po usilnych staraniach konwentu kościół został opróżniony, a następnie oczyszczony z kurzu i błota, aby znowu mógł służyć celom religijnym[52].
„W 1838 roku dziekan krośnieński Szymon Serafini podał w sprawozdaniu powizytacyjnym, że w kościele franciszkańskim w Krośnie jest zwyczaj śpiewania różańca po południu w dni świąteczne i niedzielne, a wszystek lud gromadzi się w kościele zakonnym. Lud pamiętał o odpustach, chociaż nie było wolno ich ogłaszać. W świątyni franciszkańskiej gromadził się w dni odpustowe Matki Boskiej Anielskiej, Różańcowej i Niepokalanego Poczęcia oraz w uroczystości św. Antoniego i św. Franciszka”[53].
Druga połowa XIX wieku nie jest dobrze udokumentowana odnośnie kultu Matki Bożej Murkowej w Krośnie, choć z pewnością istniał on nadal. Ogłoszenie dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny było dla Zakonu Franciszkanów ogromnie ważnym wydarzeniem. W Krośnie uroczyste nabożeństwo odbyło się w dniach 9- 12 czerwca 1855 roku przed wizerunkiem Matki Bożej Murkowej[54].
W tym czasie stan obrazu musiał być już dość zły, stąd prawdopodobnie na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku, kiedy powoli postępowały prace renowacyjne przy kościele, lub też w związku z wielkim pożarem kościoła, 13 września 1872 roku został on przeniesiony do klasztoru i wycofany z kultu[55]. Wycofanie obrazu z kultu było zasadniczym powodem, że już niebawem został, choć niezupełnie, zapomniany[56]. “W centralnym miejscu neogotyckiej nastawy ołtarza głównego, która stanęła jeszcze w latach siedemdziesiątych XIX wieku, pojawiła się nowa, wykonana w drewnie, na biało malowana figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Była to postać stojąca, ze złożonymi do modlitwy rękami, znana z głośnych już wówczas objawień w Lourdes. Natomiast w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku [XIX w. – przyp.aut.] Jan Tabiński, malarz rzeszowsko-łańcucki, wykonał na zasuwie tego ołtarza obraz olejny przedstawiający Matkę Bożą Anielską”[57].
Odnowienie świątyni franciszkańskiej w Krośnie wzbudziło zainteresowania historyczne. W klasztorze wiedziano, że w zburzonej w 1902 roku kaplicy Murkowej „mieścił się sławny niegdyś cudami obraz Matki Bożej zwanej Murkową”[58]. O. Alojzy Karwacki, porządkując archiwum krośnieńskiego klasztoru, poznał z aktów, że „niegdyś… wielkie miano nabożeństwo do tego obrazu”, a w klasztorze zainteresował O. Karwackiego „bardzo ładny, a starożytny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem”. Zauważył, że „znać na tym obrazie, iż miał na sobie srebrną sukienkę i że były na nim wota”[59]. W przeciwieństwie do innych obrazów był on bez ram i poważnie uszkodzony. O. Alojzy na podstawie przeprowadzonych badań doszedł do przekonania, że jest to najprawdopodobniej słynny obraz Matki Boskiej Murkowej, a następnie jako prowincjał w czasie wizytacji klasztoru krośnieńskiego wydał 21 lipca 1919 r. zarządzenie: „obraz ten trzeba by odrestaurować i wrócić mu przynależną cześć przez umieszczenie go w jednej z kaplic na miejsce znajdujących się tam banalnych, nowoczesnych obrazów”[60].
W 1922 roku oddano obraz Matki Boskiej Murkowej do restauracji. W czasie odnowy obcięto dolną, najbardziej zniszczoną część obrazu. Malarz Władysław Lisowski przemalował cały obraz olejną farbą[61]. Po tak nieudanej konserwacji obraz Matki Boskiej Murkowej umieszczono w zakrystii kościoła franciszkańskiego w Krośnie.
Kuria Biskupia w Przemyślu dnia 11 marca 1949 r. przysłała do klasztoru następujące pismo: „W związku ze zbiórką kwestionariusza parafialnego zapytujemy czy w kościele Waszym zachował się łaskami słynący obraz Matki Bożej zwany Murkowym, o którym wspomina O. Wacław kapucyn w swoim dziele „O cudownych obrazach M.B.” str. 342. Jeżeli obraz ten uległ zniszczeniu, należy podać kiedy to się stało. Jeżeli istnieje podać, gdzie umieszczony, czy jest kult publiczny i duża frekwencja pielgrzymów. Podpisany + Fr. Barda, biskup”[62].
Aż do 1954 roku praktycznie nikt nie interesował się tym obrazem ze względu na jego wygląd, który praktycznie uniemożliwiał jego rozpoznanie i doprowadził do przekonania o jego małej wartości artystycznej. Po „odnalezieniu” wizerunku Matki Bożej Murkowej w 1956 roku i po jego renowacji w 1960 roku został on umieszczony w ołtarzu głównym[63].
4. Najnowsze dzieje obrazu Matki Bożej Murkowej i jego obecny kult
Rok 1960 staje się kolejną ważną datą w historii krośnieńskiego obrazu Matki Bożej, gdyż dnia 29 listopada, w pierwszym dniu nowenny przed uroczystością Niepokalanego Poczęcia, został ponownie umieszczony i odsłonięty w ołtarzu głównym. Zanim jednak do tego doszło w 1956 roku przeprowadzono prace konserwatorskie pod kierunkiem pani konserwator Zofii Nawary[64]. Poświęcenia obrazu dokonał prowincjał o. Wojciech Zmarz. Wznowiono kult Matki Bożej, według ustaleń kapituły klasztornej i zezwolenia kurii biskupiej w 1961 roku[65]. Wprowadzono go pierwotnie w pierwszą sobotę miesiąca, a od 1966 roku w każdą sobotę odprawiano uroczystą Mszę świętą z kazaniem.
W 1965 roku prowincjał o. Cecylian Niezgoda uzyskał zgodę kurii biskupiej na zorganizowanie w Krośnie Dnia Maryjnego, zapraszając krośnianina ks. biskupa Jerzego Ablewicza,[66] który niestety nie mógł przybyć na tę uroczystość. Dnia 3 października 1965 roku, pod przewodnictwem ks. biskupa Stanisława Jakiela z Przemyśla, odbył się Dzień Maryjny. „Mieszkańcy miasta i okolicy wyrazili swą cześć i miłość do Najświętszej Maryi Panny, której obraz w świątyni franciszkańskiej słynie od przeszło trzech wieków łaskami, a w czasie najazdu szwedzkiego był źródłem siły i otuchy dla ludności tego regionu. Biskup Stanisław Jakiel, Wikariusz Kapitulny diecezji przemyskiej, przewodniczył tym uroczystościom”[67]. W archiwach istnieje szczegółowe sprawozdanie z tych obchodów[68]. 2 października 1966 roku tenże biskup uczestniczył, w krośnieńskim kościele franciszkanów, w uroczystych obchodach tysiąclecia Chrztu Polski.
W 1968 roku ówczesny przełożony klasztoru w Krośnie o. Ireneusz Żołnierczyk zwrócił się z prośbą do prowincjała o uzyskanie od Stolicy Apostolskiej odpustu zupełnego na uroczystość Niepokalanego Poczęcia 8 grudnia i święto św. Antoniego z Padwy 13 czerwca. Odpust na Święto Niepokalanego Poczęcia motywował obecnością obrazu Matki Bożej Murkowej i kultu jaki jest mu oddawany oraz zaliczeniem go przez Kurię biskupią do wizerunków otaczanych szczególna czcią, jak w sanktuariach maryjnych[69]. Watykan odpowiadając na wystosowaną prośbę udzielił odpustu zupełnego pod zwykłymi warunkami na „die festo titulari vel alio die ab Ordinario loci statuendo”[70].
Po sugestii prowincjała o. Ludwika Szeteli, zapisanej w roku 1969 w Księdze łask i kultu Matki Bożej Murkowej[71], została od 1970 roku wprowadzona wieczysta nowenna odprawiana nieprzerwanie od tegoż roku w każdy czwartek po mszy świętej wieczornej[72]. W 1973 roku o. Zwiercan podaje informację na temat darów wdzięczności za otrzymane łaski: „Od czasu odnowienia kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej w 1960 roku złożono w ofierze następujące wota, które są zawieszone przy wizerunku Niepokalanie Poczętej Najświętszej Maryi Pannie: 43 serduszka, 6 naszyjników, 2 łańcuszki złote, 2 łańcuszki srebrne, 2 kolczyki złote, 10 kompletów korali czerwonych po 3 do 4 sznurów, 4 ryngrafy i jedna plakietka wotywna w formie nogi”[73].
W tejże Księdze łask i kultu na stronach 10-12 zapisane jest zeznanie matki uratowanego od śmierci chłopca za przyczyną Matki Bożej Murkowej. Zeznanie odebrał o. Eryk Dąbrowski dnia 13 września 1968 roku, jest ono podpisane przez Janinę Jaracz, zamieszkałą w Krośnie, ul. Bursaki 4[74].
W Archiwum Archidiecezjalnym w Przemyślu znajduje się teczka Sanktuaria Maryjne, Komisja Weryfikacyjna, w której ks. dr Dominik Bialic przedstawia wykaz zweryfikowanych sanktuariów Maryjnych. W odpowiedzi na pismo z dnia 20 września 1961, w którym Sekretarz Ks. Prymasa żądał od Kurii Biskupiej wykazu Sanktuariów kultu maryjnego, celem przesłania tych informacji do Rzymu. Ks. Bialic ustalił 29 miejsc kultu, w których Krosno nie zostało ujęte, natomiast pojawia się wśród dodatkowych 10 miejsc notowanych za sanktuaria. W kolejnym dokumencie, posiadającym datę 16 kwietnia 1970, klasyfikując wizerunki Matki Bożej wymienia on 14 obrazów koronowanych, 4 bliskie koronacji, oraz 16 starożytnych wizerunków doznających szczególnej czci, ale o zasięgu lokalnym, i wśród nich znajduje się Matka Boża Murkowa z kościoła Franciszkanów w Krośnie[75].
Dnia 27 sierpnia 1973 roku prowincjał o. Albin Stanisław Dudek wystosował prośbę do Ordynariusza Przemyskiego ks. biskupa Ignacego Tokarczuka o wydanie dekretu, że obraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, zwanej Murkową, w świątyni franciszkańskiej w Krośnie, jest imago miraculosa. List zawiera trzypunktową motywację, dwa pierwsze punkty poświęcone są historii kultu i czci obrazu, trzeci natomiast przytacza się tu w całości: „Dekret Jego Ekscelencji Księdza Biskupa Ordynariusza jeszcze bardziej wzmocniłby zaufanie wiernych i przyczyniłby się niewątpliwie do wzrostu kultu Matki Bożej w tym wizerunku, byłby również decydującym momentem dla przygotowania uroczystej koronacji tego obrazu. Mam nadzieję, że Jego Ekscelencja przychyli się łaskawie do naszej prośby i w ten sposób przybliży upragnioną, a tak ważną zarówno dla Diecezji Przemyskiej, jak i naszego Zakonu chwilę koronacji słynącego łaskami obrazu Matki Bożej w Krośnie”[76]. Wydaje się, że list ten pozostał bez odpowiedzi, gdyż nie istnieją dokumenty na ten temat ani w Archiwum Archidiecezji Przemyskiej, ani w Archiwum Prowincji Krakowskiej OO. Franciszkanów[77]. Była to kolejna próba ukoronowania obrazu krośnieńskiego i oficjalnego uznania go za cudowny, co świadczy nie tylko o staraniach zakonników z Krosna, ale przede wszystkim o obecności kultu wśród mieszkańców miasta i okolic.
Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte, analizując Księgę łask i kultu, przedstawiają regularny i normalny kult maryjny według ustalonych wcześniej zasad. Przyglądając się statystyce należy tu przytoczyć liczby związane z prośbami i podziękowaniami zanotowanymi w tym dokumencie. O. Zwiercan podaje w swoim opracowaniu, że teczka z prośbami zawiera 422 kartki[78], ale nie określa okresu, które obejmują. Księga łask i kultu na koniec października 1973 mówi o 618 kartkach z prośbami i podziękowaniami, cytując niektóre z nich[79]. Kolejne zapisy, które tutaj zostaną podane, sumują w zestawieniach rocznych, tam gdzie jest to możliwe, liczbę przedstawionych przez wiernych błagań i podziękowań.
Okres czasu | Ilość podziękowań i próśb |
10-12. 1973 | 66 |
1974 | 589 |
01-10. 1975 | 318 |
Do końca 1977 | 875 |
1978 | 277 |
1979 | 199 |
1980-10.1981 | 634 |
Od 1982 do 1990 roku praktycznie nie prowadzono statystyk i wpisów liczby kartek składanych przez wiernych. Jest to duża luka w świadectwie kultu i czci oddawanej Matce Bożej Murkowej, choć przez cały czas nabożeństwa czwartkowe odbywały się regularnie. „Od 1982 roku nie prowadzono notatek w tej księdze o łaskach otrzymywanych za przyczyną NMP. Murkowej. W każdy czwartek w czasie Mszy św. o godz. 18.00 głoszone były kazania, a po Mszy św. wystawienie Najśw. Sakramentu z modlitwami i odczytywaniem próśb i podziękowań Matce Bożej”[80].
W latach 1985–1987 obraz M. B. Murkowej poddany został powtórnej konserwacji. Konserwację przeprowadziła pani konserwator Barbara Hawajska z Przemyśla. Dokumentacja konserwatorska rekonstruuje historię wcześniejszych konserwacji, stan obrazu przed nowymi pracami, metody konserwacji oraz opis ikonograficzny i kolorystyczny po zakończeniu renowacji. Przytacza się tu ostatni punkt tego materiału: „Kompozycyjnie obraz nie uległ zasadniczej zmianie. Jedynie długość obrazu oryginalnego jest mniejsza, kompozycyjnie sięga do kolan M. Bożej. Podobrazie górą w partii tła, obraz oryginalny, nie ma kształtu ostrego – łuku, tylko jest owalny i mniejszy. M. Boża odziana jest w płaszcz zielono – czarny, modelowany bielami w partii światła i czerniami w cieniach z mocno zaznaczonymi fałdami. Spodnią suknię M. Boża ma w kolorze czerwonym. Karnacja M. Bożej i Dzieciątka jest jasna, ugrowo – różowo – biała. Oczy i włosy czarno – brązowe. Korona na głowie M. Bożej jest bez poduszki, ma ostre sterczyny wysadzone perłami. W prawej ręce trzyma berło. Dzieciątko prawą rękę ma podniesioną w górę w geście błogosławieństwa, a lewą dotyka dłoni M. Bożej. Odziany jest w płaszcz żółto – czerwony i suknię w kolorze różowo – ugrowym, drapowaną w ostre fałdy. Kolorystyka całości obrazu jest bardzo żywa i jasna. Obraz M. Bożej z Dzieciątkiem po usunięciu przemalowań i scaleniu kolorystycznym został przywrócony do swego pierwotnego wyglądu”[81]. Wykonany opis konserwator Barbary Hawajskiej posiada dołączone 23 czarno-białe zdjęcia utrwalające etapowo prace konserwatorskie.
Podczas konserwacji w ołtarzu został umieszczony obraz Matki Bożej Częstochowskiej. Poświęcenia odnowionego obrazu Krośnieńskiej Pani Miłosiernej dokonał ks. biskup Stefan Moskwa z Przemyśla dnia 6 grudnia 1987 roku. Na tę uroczystość proboszcz i gwardian o. Tarzycjusz Cwykiel zaprosił wszystkich parafian.
Gwardian o. Jerzy Watras wprowadził 7 grudnia 1989 roku Msze św. składkowe z prośbami o łaski przez wstawiennictwo Matki Bożej Murkowej, odprawiane z formularza o Matce Bożej jeśli pozwalają przepisy liturgiczne. Prośby do Matki Bożej Murkowej odczytywane są na początku Eucharystii, gdy zapowiadane są intencje czcicieli proszących o poszczególne łaski, a także później w czasie nabożeństwa maryjnego[82].
Odnowienie obrazu spowodowało kolejne ożywienie kultu maryjnego. W latach 1994—1995, w programach uzupełniających doroczne nabożeństwa nowennowe przed uroczystością Niepokalanego Poczęcia NMP, znalazły się dodatkowe formy propagujące kult maryjny (m.in. adoracje, filmy, koncerty, prelekcje, programy słowno-muzyczne, spotkania modlitewne itp.), które cieszyły się sporym zainteresowaniem ze strony wspólnoty parafialnej. Od stycznia 1995 roku zdynamizowanie działań przez m.in. wznowienie śpiewu godzinek (po południu w czwartki oraz rano w soboty i niedziele) i wprowadzenie w każdą czwartą niedzielę miesiąca wieczornej Mszy św. z kazaniem w intencji czcicieli i ofiarodawców, którą połączono ze specjalnym nabożeństwem maryjnym[83].
Posiada to także odbicie w Księdze łask i kultu, ponownie odnotowującej, już z większą starannością i uwagą oraz cytując w całości, prośby i podziękowania wiernych, przedstawiane podczas czwartkowej Mszy świętej i odprawianego po niej nabożeństwa ku czci Matki Bożej Murkowej. Liczby w poszczególnych latach mają różne walory, a spowodowane jest to różnicami interpretacyjnymi. Przez pewien okres zapisywano wszystkie prośby i podziękowania, w innym jedynie te, które były czytane na początku czwartkowych Eucharystii. Jest to znowu tylko częściowe ukazanie i przekazanie pobożności maryjnej i oddawanej czci Patronce Krosna. Oto statystyka wyłaniająca się z Księgi łaski kultu za lata 1990-2006.
Okres czasu | Ilość podziękowań i próśb |
1990 | 87 |
1991 | 57 |
1992 | 67 |
1993 | 225 |
1994 | 257 |
01.1995 | 25 |
1996-1998 | 337 |
1999 | 87 |
2000 | 139 |
2001 | 148 |
2002 | 130 |
2003 | 116 |
2004 | 152 |
2005 | 185 |
2006 | 137 |
Rok 2003 był rokiem nawiedzenia Obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w Archidiecezji Przemyskiej. Dnia 25 września 2003 Obraz przybył do kościoła franciszkańskiego. Kronika klasztoru tak relacjonuje to wydarzenie: „O godzinie 16 rozpoczęło się nabożeństwo czuwania i uroczyste wyjście po Obraz M. B. Częstochowskiej. Mszy św. koncelebrowanej przez 23 kapłanów przewodniczył ks. Bp. Adam Szal z Przemyśla. O godz. 21 Apel Jasnogórski prowadził o. Melchior – paulin, który wyświetlał przezrocza o cudach M. B., a po Apelu chór odśpiewał II część Akatystu. […] Od godziny 1 do 6 rano przy obrazie czuwali parafianie z poszczególnych ulic. […] O godzinie 12.00 Pan Prezydent Miasta Piotr Przytocki zawierzył Miasto i mieszkańców M. B. Częstochowskiej. O godzinie 13.00 swoje zawierzenie złożyli Policjanci z Krosna. […] O godzinie 15.40 o. Marek Sowiński rozpoczął Mszę św. w intencji parafian oraz zawierzył M. B. całą parafię. Po Mszy św. nastąpiło pożegnanie Obrazu i zakonnicy na swoich ramionach odnieśli Obraz na Rynek Krośnieński, gdzie został przekazany do parafii Farnej. Wczoraj po Mszy św. ks. Biskup Adam Szal poświęcił kopię obrazu M. B. Murkowej, która będzie pielgrzymować po rodzinach naszej parafii”[84].
Przytaczamy tu fragmenty aktów zawierzenia Prezydenta Miasta Krosna Pana Piotra Przytockiego oraz Policji krośnieńskiej.
„W imieniu władz miasta i wszystkich mieszkańców Krosna stajemy u Twoich stóp Maryjo Królowo Narodu Polskiego, a w naszym mieście nazywana Matką Murkową. Składamy Ci z wdzięcznością dobro, które dzięki Tobie jest udziałem naszego życia. Jednocześnie zapraszamy abyś objęła Matczyna troską kochające ludzkie serce, wszystkich pracujących i bezrobotnych, rencistów i emerytów, chorych i samotnych. Zapraszamy Cię również do urzędów miejskich abyś była naszą doradczynią w podejmowaniu wszystkich spraw i decyzji. Chcemy abyś to Ty była Włodarką naszej ziemi krośnieńskiej, naszego czasu, naszych zdolności, trosk i radości. Chcemy abyś prowadziła nas do syna Swego, a On niech stanie się naszym prawem i mądrością, sprawiedliwością i miłością”[85].
„[…] Przychodzimy do Matki, aby Ona poprowadziła nas do Swego Syna Jezusa Chrystusa, jedynej prawdy, wiary, nadziei i miłości. Chcemy złożyć u stóp Matki nasze troski, nadzieje i radość życia, ufając, że będzie naszym wspomożeniem, bo jeszcze nie słyszano, aby opuściła tego, kto się do Niej ucieka, Jej pomocy wzywa i Ją o przyczynę prosi. Zawierzamy Tobie Matko naszą służbę i nasze rodziny. W służbie chcemy gorliwie i sumiennie z narażeniem nawet naszego życia, strzec i bronić przed złem każdego człowieka. Chcemy w sprawiedliwości oceniać postępowanie człowieka, który nie zawsze idzie drogą sprawiedliwości. Chcemy w pokoju strzec człowieka, który buduje ład i porządek, dobrze i uczciwie żyjąc na co dzień. Zadanie to nie jest łatwe, dlatego do Ciebie przychodzimy i pod Twoją obronę się uciekamy. Zawierzamy Tobie nasze rodziny często przepełnione niepewnością, lękiem i strachem czy powrócimy ze służby zdrowi i w pełni sił. Miej ich w opiece, a w chwilach trudnych i bolesnych bądź dla nich promieniem nadziei”[86].
Zgodnie z instrukcją duszpasterską w sprawie Nawiedzenia Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej w Archidiecezji Przemyskiej, która mówi: „W duszpasterskim programie po peregrynacji należy przemyśleć i skonkretyzować formę oraz sposoby kontynuacji tego, co wierni usłyszeli i przeżyli podczas dnia Nawiedzenia: tj., jakie nabożeństwa na nowo ożywić, bądź też zaprowadzić w parafii, czy jakie podjąć zadania? Złożone „Dary duchowe” przyczynią się do pogłębienia osobistej pobożności, a także budowania troski o potrzeby bliźnich. Planowana w Archidiecezji tzw. „Mała Peregrynacja” – czyli nawiedzanie rodzin przez obraz Matki Bożej (mała kopia obrazu Jasnogórskiego lub kopia cudownego obrazu z pobliskiego sanktuarium maryjnego) – po zakończeniu Nawiedzenia w parafii, to okazja do pogłębienia pobożności maryjnej w naszych rodzinach. Pomocą, a zarazem pamiątką tego nawiedzenia będzie modlitewnik, pt. „Nawiedzenie Rodzin”, przygotowany dla każdej rodziny przyjmującej do siebie obraz. Nabożeństwa tam zawarte posłużą nie tylko w dniu peregrynacji, ale także później – w rodzinnych modlitwach”[87]; od dnia 29 września na terenie parafii franciszkańskiej rozpoczęła się Mała Peregrynacja kopii Obrazu Matki Bożej Murkowej[88].
Mała Peregrynacja trwała od 29 września 2003 do 8 grudnia 2005, czyli 2 lata i 3 miesiące. Jej materialnym efektem są 3 księgi pamiątkowe zawierające wpisy, świadectwa, podziękowania prośby rodzin wśród których Obraz przebywał. Wiele z nich jest bardzo wzruszających, osobistych i wyrażających głęboką wiarę oraz cześć dla Matki Bożej Murkowej, Pani Krośnieńskiej. Także ich szata graficzna zaskakuje pięknem i dbałością o każdy szczegół. Świadectwa te są przechowywane w archiwum krośnieńskiego klasztoru[89].
We wrześniu 2006 roku rozpoczęła się w kościele franciszkańskim uroczysta nowenna przed jubileuszem 350-lecia zawierzenia Krosna Matce Bożej Murkowej, który będzie obchodzony 31 maja 2007 roku. Program nowenny przedstawia się następująco:
21 września 2006, czwartek, godz. 17.00 – parafia OO. Kapucynów,
19 października 2006, czwartek, godz. 17.00 – parafia Turaszówka,
16 listopada 2006, czwartek, godz. 17.00 – parafia Polanka,
14 grudnia 2006, czwartek, godz. 17.00 – parafia św. Piotra i Jana,
18 stycznia 2007, czwartek, godz. 17.00 – parafia Głowienka,
15 lutego 2007, czwartek, godz. 17.00 – parafia Miłosierdzia Bożego,
15 marca 2007, czwartek, godz. 17.00 – parafia św. Wojciecha,
19 kwietnia 2007, czwartek, godz. 17.00 – parafia Ducha Święto,
17 maja 2007, czwartek, godz. 17.00 – parafia Trójcy Przenajświętszej.
Każda z zaproszonych parafii przybywa do stóp Matki Bożej Murkowej ze swymi pasterzami i wiernymi oraz służbą muzyczną, która ubogaca liturgię eucharystyczną ku czci Patronki Krosna. W Księdze łask i kultu prowadzona jest bieżąca dokumentacja, wraz z fotografiami, obrazująca kolejne dni comiesięcznej nowenny[90].
Bezpośrednim przygotowaniem do uroczystości będą misje parafialne w terminie 6-13 maja 2007 r. prowadzone przez Ojców Paulinów. Natomiast dnia 31 maja 2007 r., w czwartek o godz. 17.00, odbędą się główne uroczystości Jubileuszowe pod przewodnictwem ks. Abpa Józefa Michalika.
o. Emil Kumka OFMConv
[1] Zob. M. Wszołek, La Beata Vergine Maria nella riflessione teologica dei Frati Minori Conventuali, w Impegno ecclesiale dei Frati Minori Conventuali nella cultura ieri e oggi (1209-1997), a cura diF. Costa, Roma 1998, 257-259.
[2] Pozdrowienie Błogosławionej Maryi Dziewicy w Pisma św. Franciszka i św. Klary, tłum., K. Ambrożkiewicz, Warszawa 1992, 118, ww. 1-2.
[3] Oficjum o Męce Pańskiej w Idem, 136, ww. 1-2.
[4] Zob. O. Van Asseldonk, Maria, Francesco e Chiara, Roma 1898, 32-40.
[5] Ostatnia wola napisana dla św. Klary, w Pisma, 74, w.1.
[6] Zob. M. Wszołek, La Beata, 261-262.
[7] Zob. St. C. Napiórkowski, Matka Boska Franciszkańska, w Studia Franciszkańskie, 4 (1991) 128-143.
[8] W 1772 r. na 89 kościołów franciszkanów konwentualnych, w trzech polskich prowincjach, wezwanie maryjne posiadało 39 świątyń, a świętych franciszkańskich – 19. Zob. L. Bieńkowski: Zakony męskie w Polsce w 1772 roku, w Materiały do atlasu historycznego chrześcijaństwa w Polsce, t. 1. Lublin 1972 tab. 24-26.
[9] Zob. K. Kantak, Franciszkanie Polscy, t. 1, Kraków 1937, 219.
[10] Zob. P. Anzulewicz, M. Danilczuk: Oddziaływanie duchowości franciszkańskiej. W: 750 lat franciszkanów w Polsce. Red. St. C. Napiórkowski. Niepokalanów 1995, 68-70; C. Baran: Franciszkańskie sanktuaria maryjne w Polsce. Warszawa 1990, 5; A. Gemelli, Franciszkanizm, Warszawa 1988, 74.
[11] Zob. G. Löw: Immacolata Concenzione, w Enciclopedia Cattolica, t. 6, Cittá del Vaticano 1951, kol. 1660.
[12] Zob. Gemelli, Franciszkanizm, 55, 103-104, 145-146.
[13] L. Cignelli, La mariologia di Giovanni Duns Scoto e il suo influsso nella spiritualità francescana, w Quaderni della spiritualità francescana 12 (1966) 122.
[14] Zob. A. Zwiecan, Sanktuarium maryjne w Krośnie, maszynopis w Archiwum Franciszkanów w Krośnie 228 (od tej pory przytaczane jako AFK), Krosno 1973, 4. Artykuł dołączony jest w całości w aneksie tegoż opracowania.
[15] Zob. AFK 4, 7, dokument A 4, pergaminowy (Rzym, 7 VI 1510: Ośmiu kardynałów nadaje odpust 100 dni franciszkańskiemu kościołowi w Krośnie); dok. A 7 perg. (Przemyśl 23 VIII 1613: Erekcja Bractwa Różańca św. u Franciszkanów w Krośnie).
[16] Zob. W. L. Antoniewicz, Klasztor franciszkański w Krośnie, Lwów 1910, 6. Jego twierdzenie, że bractwo powstało w 1492 r., wydaje się bezpodstawne, gdyż wzmianka w dokumentach nic nie mówi o powstaniu, ale o istnieniu bractwa.
[17] W archiwum klasztornym przechowywany jest dokument (arkusz), zawierający akta z lat 1492, 1515-1520, 1539, 1544, które są kopiami akt miasta Krosna. Dokument ten, na znak autentyczności odpisów, potwierdzony został pieczęcią Rady Miasta. Akta dotyczą różnego rodzaju zapisów dobrodziejów na rzecz klasztoru. Wśród darowizn znajdują się dwie fundacje na rzecz bractwa maryjnego przy klasztorze franciszkanów (AFK 77). Prawdopodobnie bractwo było dobrze zorganizowane, być może miało swój zarząd, w którym funkcje zwierzchnicze zajmowali starsi. Posiadało odpowiednie zabezpieczenie materialne w postaci darowizn, a więc nie mogło brakować funduszy na całe zaplecze liturgiczne: księgi, kielichy, świece, szaty liturgiczne i inne przedmioty kościelne. Działalność bractwa owocowała coraz to liczniejszymi rzeszami w kościele franciszkańskim, gromadzącymi się na licznych nabożeństwach i kazaniach maryjnych, organizowanych dla członków bractwa.
[18] Zob. AFK 4, 5, dok. A 4, cyt.; dok. A 5 perg. (Rzym 2 V 1513: Indult na wystawienie Najświętszego Sakramentu i procesje poza kościołem dla Franciszkanów w Krośnie).
[19] Zob. Antoniewicz, Klasztor franciszkański, 6.
[20] Zob. A. Kosiek, Śladem kultu maryjnego w kościele Franciszkańskim w Krośnie, w Kościół i klasztor franciszkański w Krośnie przeszłość oraz dziedzictwo kulturowe. Materiały z sesji naukowej, Krosno, listopad 1997, Krosno 1998, 260. Artykuł dołączony jest w całości w aneksie tegoż opracowania.
[21] Zob. Antoniewicz, Klasztor franciszkański, 48. Spis gwardianów klasztoru.
[22] Zob. A. Zwiercan, O franciszkanach w Krośnie do końca XVIII wieku, w Nasza Przeszłość 51 (1979) 43. Artykuł dołączony jest w całości w aneksie tegoż opracowania.
[23] Bractwa z reguły miały swoje ołtarze lub kaplice w kościele, przy których członkowie się modlili oraz brali udział w nabożeństwach i Mszach św. Zob. Kłoczowski. Zakony na ziemiach polskich. 359.
[24] Zob. AFK 131, Liber Beneficiorum. s. 12-15. Pierwszym i podstawowym obowiązkiem bractw maryjnych było szerzenie szczególnego kultu maryjnego. Odbywało się to przez cotygodniowe uczestnictwo we Mszy ku czci NMP, w nabożeństwach w święta maryjne, w procesjach, przez słuchanie kazań, wreszcie przez codzienne odmawianie różańca, który bardzo się rozpowszechnił w XVI i XVII wieku. Niewątpliwie Bractwo Różańcowe w Krośnie wypełniało te zadania i obowiązki z dużą gorliwością. Członkowie bractwa byli zobowiązani codziennie śpiewać różaniec w kaplicy Różańcowej, a w piątki w kaplicy Męki Pańskiej za wszystkich swoich dobrodziejów. Poza tym mieli uczestniczyć co kwartał w żałobnej Mszy św., a raz do roku w egzekwiach z trzema Mszami czytanymi, za zmarłych członków bractwa i dobrodziejów. Struktura bractwa była podobna do innych bractw. Do zarządu bractwa należeli: przeor, skarbnik i wiceskarbnik. Opiekę duchową sprawowali: promotor, który był często kaznodzieją i wicepromotor, który zwykle był kantorem bractwa. Do struktur bractwa należeli również organista i służący. Zob. Kosiek, Śladem kultu, 260-261, 265-266.
[25] Kosiek, Śladem kultu, 262-263. Zob. także Zwiercan, O franciszkanach 31. Kosiek słusznie zauważa, że: „pisze, jak wyglądał ołtarz wielki na początku XVI wieku. W rzeczywistości jednak opis ten dotyczy obiektu, który stanął w kościele dopiero z końcem lat dwudziestych wieku XVII”: (ivi, 263, przypis 30.)
[26] Zob. Ivi, 263, przypisy 34-36.
[27] W. Sarna, Opis powiatu krośnieńskiego pod względem geograficzno-histoiycznym, Przemyśl 1898, 294. Zob. AFK 131, Liber Beneficiorum, 7.
[28] Kosiek, Śladem kultu, 263-264, wraz z odnośnymi przypisami. Należy dodać, że w drugim dziesięcioleciu XVII wieku świątynia posiadała bogate wyposażenie w zakresie paramentów kościelnych oraz sprzętów liturgicznych. Część z tych przedmiotów posiadała symbolikę maryjną. W tym samym czasie wzrosła ilość fundacji i zapisów na rzecz świątyni franciszkańskiej. Bractwo Różańcowe w Krośnie prowadziło i rozwijało swą działalność aż do 1785 roku, kiedy to dekretem cesarza Józefa II zostało zniesione, zob. ivi 265-266. Odrodzenie nastąpiło bardzo szybko. Już przekazy z trzydziestych lat XIX w. mówią o prężnej działalności bractwa Różańcowego w Krośnie i o publicznych procesjach różańcowych, w których brała udział cała społeczność miasta Krosna obu obrządków. Widomości na ten temat zob. WAP Kraków-Wawel. Teki Schneidera. Sygn. 821: Krosno, miasto, przywileje. Dok. Odpust różańca św. u franciszkanów (rkps).
[29] Zob. Zwiercan, Sanktuarium, 7.
[30] Zwiercan, O franciszkanach, 47.
[31] Wydarzenia z 1657 r. stały się tematem wielu opowiadań ludowych i legend, w których Matka Boska Krośnieńska miała się cudownie ukazać w czasie oblężenia z włócznią w ręku, którą odpędziła wroga. Tak czytamy w jednym z przekazów ludowych: Najświętsza Maryja Panna po złożeniu przez mieszkańców Krosna ślubu dziwnym zjawiskiem przeraziła nieprzyjaciół; w czasie bowiem gwałtownego natarcia wroga ukazała się w powietrzu czerwona włócznia, właściwa broń Polaków. Zwiercan, Sankuarium, 9-10. Zob. także odę opisującą to wydarzenie w M. Krasuski: Regina Poloniae Augustissima Virgo Mater Dei Maria in regno Polonorum beneficentia prodigiosarum imaginum tam pace quam bello celeberrima, Lirica poesi a P. Michaele Krasuski S.J. Sacerdote honorata. Wyd. 2. Calisii 1686, 216-217. Jezuita Michał Krasuski zaliczył wizerunek Matki Boskiej Krośnieńskiej do sławnych obrazów w Polsce.
[32] Zwiecan, O franciszkanach, 48. Ten długi cytat tutaj przytoczony opisuje chyba najlepiej pierwsze lata tego szczególnego kultu oddawanego Matce Bożej Murkowej w Krośnie.
[33] Zob. AFK 81.
[34] Kosiek, Śladem kultu, 270.
[35] Zob. Ivi, 270-274. Autor opisuje szczegółowo wszystkie te przejawy kultu, udokumentowane w archiwaliach. Zob. także AFK 131, Liber Beneficiorum, 9: Zwiercan, Sanktuarium, 12-20.
[36] W księdze zawierającej inwentarze klasztoru i kościoła zanotowane są dwa zeznania zatytułowane: Cuda i łaski, które działa Bóg za przyczyną i wstawiennictwem Najświętszej Maryi Panny w kaplicy zwanej popularnie Murek, znajdującej się przy drzwiach kościoła Braci Mniejszych Konwentualnych św. Ojca Franciszka. Są to potwierdzenia pątników o otrzymanych łaskach, aby wierzący mieli zawsze w pamięci dobrodziejstwa, które Bóg zdziałał za przyczyną NMP w kaplicy Murkowej. W pierwszym zeznaniu sporządzonym 30 czerwca 1744 r. opisane jest uzdrowienie Piotra Kaczorowskiego z Zakonu Franciszkanów Obserwantów. W czasie kwestowania i zbierania ofiar na utrzymanie klasztoru ciężko zachorował. Cierpiał na bóle głowy i bóle w piersiach. Gdy przybył do Krosna, postanowił prosić o łaskę uzdrowienia u Matki Boskiej Murkowej. Sprawował Mszę św. przed cudownym obrazem i został uzdrowiony. Zeznanie swoje potwierdził własnoręcznym podpisem, na sporządzonym protokole. Drugi opis zawiera złożone pod przysięgą zeznanie chłopa Jakuba Drusa dnia 1 lipca 1744 roku. Z zeznania dowiedzieć się można, że “miał 20 lat, urodził się we wsi Nowytaniec, a mieszkał we wsi Rajskie, należącej do dziedzica Antoniego Jaworskiego. Do Krosna przybył po to, aby wypełnić złożony ślub. Otóż zawarł on związek małżeński z dziewczyną pochodzącą z Rusi. Od początku jednak w małżeństwie nie układało się jak należy. Rok po ślubie, gdy ciągle były kłótnie człowiek ten stracił wzrok i przez trzy dni był niewidomym. Myślał, że przyczyną tego był dopust Boży i czary żony. Przestraszony, że już na całe życie stracił wzrok postanowił złożyć przysięgę, że jeżeli wyzdrowieje, to jako wynagrodzenie za łaskę odbędzie pieszo pielgrzymkę do łaskami słynącego obrazu Najświętszej Maryi Panny Krośnieńskiej, znajdującej się w kaplicy Murkowej przy kościele franciszkańskim, gdzie wyspowiada się, przyjmie Komunię św., wysłucha Mszy św. oraz podziękuje za łaskę. Jak potwierdza zeznanie, chłop został uzdrowiony, a na drugi dzień, tj. 1 lipca 1744 r. przebył długą drogę, aby podziękować w kościele franciszkańskim Matce Bożej za wyproszoną łaskę u Boga. W ten sposób wypełnił przysięgę i złożył podziękowanie Bogu i Maryi przed obrazem Matki Boskiej popularnie zwanym w Murku. Złożył świadectwo i wdzięczny za dobrodziejstwa otrzymane pełen wiary wrócił do domu”. Zob. AFK 76, Inwentarz biblioteki, kościoła, klasztoru, 1.
[37] Zob. Archiwum Prowincji OO. Franciszkanów w Krakowie, A. Karwacki. Materiały do historii OO. Franciszkanów w Polsce, t. 7, 18.
[38] Zob. AFK 79; 82.
[39] Zob. Ks. Wacław z Sulgostowa, O cudownych, obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej, Kraków 1902, 343.
[40] Zbiory A. Grabowskiego, E 54 (pozycja) 1563. Krosno – Kościół OO. Franciszkanów, Obraz cudowny Matki Bożej.
[41] Zob. Zwiercan, Sanktuarium, 23-24.
[42] Protazy Gidlowski – prowincjał ruski w latach 1757-60. W roku 1762 został komisarzem prowincji ruskiej, gdyż wybrany prowincjał Antoni Brodowski zmarł.
[43] Zob. Karwacki, Materiały, t. 3, 103.
[44] Zob. AFK 23. Odpust nadany przez papieża Klemensa XIII w Rzymie 17 kwietnia 1764 r. został potwierdzony przez Teodora Pikurińskiego, prawdopodobnie Konsula Zamojskiego (trudno jest odczytać dokument) i Notariusza Apostolskiego, dnia 18 sierpnia 1764. Skądinąd wiemy, że admisję dla kościoła franciszkańskiego w Krośnie dał 6 września 1764 r. biskup Hieronim Kazimierz Wielogłowski, administrator generalny diecezji przemyskiej.
[45] Zwiercan, Sanktuarium, 27.
[46] Zob. AFK 151, Registra acceptarum et expensarum 1772-1793.
[47] Zob. AFK 81; Archiwum Diecezjalne w Przemyślu Decanatus Krosnensis. Księga nr 319, 186.
[48] Zob. AFK 81.
[49] Zob. Archiwum Diecezjalne w Przemyślu, Decanatus Krosnensis. Księga nr 319, 186.
[50] Zob. Karwacki, Materiały, t. 3, 119, 413.
[51] E. Kuropatnicki, Geografia albo dokładne opisanie Galicji i Lodomerii, Przemyśl 1786, 46.
[52] Zob. Zwiercan, Sanktuarium, 34-35.
[53] Ivi, 37.
[54] Zob. AFK 92.
[55] Zwiercan, Sanktuarium, 28. Autor przypuszcza, że proces destrukcji obrazu miał związek z faktem, iż szereg lat kościół był magazynem na zboże. Z pewnością zniszczenie podobrazia i warstwy malarskiej, zwłaszcza w dolnej części obrazu, postąpiło pod wpływem złych warunków klimatycznych i nadmiernego zawilgocenia. W aktach klasztoru nie ma żadnej adnotacji, kiedy zanikł kult obrazu.
[56] Ivi, 42: W XX wieku już żaden z zakonników nie wiedział, który obraz jest Matki Boskiej Murkowej.
[57] Kosiek, Śladem kultu, 281. Figura i obraz pozostawały tam do roku 1960.
[58] Acta Provinciae ab A.D. 1879, 917.
[59] Archiwum Prowincji OO. Franciszkanów w Krakowie, A. Karwacki, Pamiętniki, t. I, 80.
[60] Acta Provinciae ab A.D. 1879, 917.
[61] Zob. AFK 222, Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1945-1964, 161.
[62] Księga łask i kultu Matki Bożej Murkowej u OO. Franciszkanów w Krośnie, 16-17.
63 “Decyzja o ponownej konserwacji obrazu i przywróceniu go do kultu podjęta została w 1954 roku, staraniem ówczesnego prowincjała O. Ireneusza Żołnierczyka oraz zakonników krośnieńskiego klasztoru – gwardiana O, Wiesława Pelca i O. Karola Pałęgi (w setną rocznicę ogłoszenia dogmatu). Dwa lata później prace konserwatorskie przeprowadziła w Krakowie art. plastyk konserwator Zofia Nawara. Choć obraz był już po konserwacji, umieszczenie go w kościele nadal wymagało uzgodnień i konsultacji. W roku 1959 kaznodzieja ludowy i maryjny ks. Jan Pietrzyk, podczas wewnętrznych rekolekcji w Krakowie zaapelował do franciszkanów o wznowienie kultu. Stało się tak dzięki O. Ireneuszowi Żołnierczykowi, nowemu i długoletniemu gwardianowi krośnieńskiemu (1959 – 1969). Ostatecznie w 1960 roku (znano już wówczas dawny wygląd obrazu, gdyż wcześniej odnaleziono rycinę z XVIII wieku) podjęto decyzję o powiększeniu obrazu (dołem 80 cm; górą 30 cm) i wykonaniu nowej, uzupełniającej warstwy malarskiej (u dołu domalowanie sukienki Matce Bożej, u góry domalowanie tła w nowo wykonanym ostrym łuku)”. Kosiek, Śladem kultu, 282. Zob. także aneks, dokumenty 1-2.
[64] Z zachowanej w archiwum dokumentacji konserwatorskiej (AFK 127, Z. Nawara, Konserwacja obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem z kościoła OO. Franciszkanów w Krośnie, maszynopis i dokumentacja fotograficzna prac, Kraków 1956) wiadomo, że autor tych prac Władysław Lisowski całkowicie przemalował lico obrazu farbami olejnymi w kolorach tępych, matowych. Od lat zniszczona dolna część obrazu wraz z warstwą malarską została odcięta; w górnej części wypełniono po bokach oryginalne, półcyrklaste zwieńczenie dosztukowaną deską sosnową, zamieniając obraz na prostokąt o wym. 130 x 85 cm (obraz, który wykonał W. Lisowski był w rzeczywistości kopią wizerunku Matki Bożej z Kalwarii Pacławskiej). W trakcie prac usunięto warstwę przemalowań z 1922 r., a odsłonięte warstwę malarską z drugiej połowy XVII w. Usunięto również fragmenty deski sosnowej, przywracając obrazowi (w górnej partii) pierwotny kształt. Równocześnie celem wzmocnienia podobrazia założono parkiet dębowy i zaimpregnowano podobrazie środkami żywicznymi. Zarówno w okresie prowadzonej konserwacji oraz przez kilka następnych lat nie miano jeszcze bezwzględnej pewności, że jest to istotnie ten sam obraz, który był niegdyś przedmiotem kultu i w dawnych wiekach cieszył się sławą.
[65] Zob. aneks dokument 3, który podaje informację: “Nabożeństwo do Matki Bożej. Kapituła konw. uchwaliła odprawić nabożeństwo raz w miesiącu, w któreś ze swiąt Matki Bożej. Ustalono, że lepiej będzie takie nabożeństwo odprawiać stale w pierwszą sobotę miesiąca.”
[66] Zob. aneks dokument 4.
[67] Zwiercan, Sanktuarium, 45.
[68] Zob. aneks dokument 5. Sprawozdanie opisuje tydzień nabożeństw przygotowawczych oraz szczegółowo sam przebieg uroczystości dnia 3 października.
[69] Zob. aneks dokument 6.
[70] Zob. aneks dokument 7.
[71] „W czasie wizytacji stwierdziłem, że „M. Boska Murkowa” doznaje specjalnej czci wiernych. W każdą sobotę odprawia się rano Msza św. z kazaniem ku czci M. Boskiej, a wieczorem nabożeństwo. Cześć tę należy pogłębić u wiernych.” Księga łask i kultu, 34. Dokumentacja historii, kultu, łask, podziękowań, próśb prowadzona jest chronologicznie od 1968 roku do dnia dzisiejszego. Księga ta jest również sprawdzana podczas wizytacji duszpasterskich Kurii Archidiecezjalnej oraz zakonnych wizytacji prowincjała.
72 Zob. w aneksie schematy odprawianych nabożeństw nowennowych ku czci Matki Bożej Niepokalanej zwanej Murkową w aneksie. Nabożeństwo połączone jest z wystawieniem Najświętszego Sakramentu, następnie przedstawiane są, składane na kartkach, bieżące prośby, podziękowania i błagania wiernych. Śpiewa się także nowo skomponowane i napisane w latach sześćdziesiątych dwie pieśni ku czci Matki Bożej Murkowej (Krośnieńskiej) – O Matko Miłosierna… i O Ty, coś u nas tron sobie obrała…
[73] Zwiercan, Sanktuarium, 46.
[74] Zob. Księga łask i kultu, 10-12. Zwiercan, Sanktuarium, 46-48. “Dnia 13 września 1968 r. zgłosiła się w rozmównicy klasztornej w Krośnie p. Janina Jaracz i zeznała następujący fakt. Syn jej Jerzy lat 13 bawiąc się z innymi chłopcami wyszedł na drzewo wysokości dwóch pięter i nagle spadł z niego na twardą ścieżkę. Zauważyli to inni chłopcy grający w piłkę, że leży i nie rusza się więc prędko podbiegli do niego. Leżał bez przytomności, krew puściła mu się nosem i uszami. Zawezwali pogotowie, które go zabrało do szpitala. Skoro ojciec i matka dowiedzieli się o wypadku pobiegli czemprędzej do szpitala i całą noc trwali przy swoim chorym dziecku, modląc się do Matki Boskiej Murkowej o jego ocalenie. Rano w poniedziałek matka poszła do kościoła oo. Franciszkanów i zamówiła Mszę św. przed łaskami słynącym obrazem Matki Boskiej Murkowej. Była na niej cała rodzina przystępując do Komunii św. Również Mszę św. odprawił ks. katecheta z Fary, który uczył chłopca religii. Stan nieszczęśliwego dziecka był beznadziejny tak orzekli lekarze w szpitalu. Chłopiec był nieprzytomny 3 dni. Dostał wstrząsu mózgu, wewnętrznego wylewu naczyń krwionośnych, zerwania tętnicy, złamania kręgosłupa oraz złamania obydwu rąk, a jednej aż w dwóch miejscach. W kręgosłupie były uszkodzone aż dwa kręgi. Kiedy lekarze otworzyli jamę brzuszną, to wnętrze jej było jedną bezładną galaretą, lekarze mówili, że do rana nie dożyje. Pielęgniarki również były pewne śmierci chłopca, mówiąc, że drugi już gotowy, bo jeden młodzieniec co dopiero zmarł, którego przysypała ziemia. Chory po operacji był cały w gipsie. Rodzice w tym strasznym, beznadziejnym stanie swego dziecka ani na chwilę nie tracili ufności w pomoc Matki Bożej w Jej łaskami słynącym obrazie w kościele oo. Franciszkanów. Modlili się bezustannie, błagając o pomoc. I nie zawiodła ta, którą w litanii wzywamy: ‘Uzdrowienie chorych’. Przyszła z prędką i skuteczną pomocą. Po tych modlitwach, Mszach św. chory beznadziejnie chłopiec, ku zdziwieniu wszystkich nawet samych lekarzy szybko powracał do zdrowia, i po 3 tygodniach leżenia w szpitalu powrócił do domu i do dziś żyje i uczy się w szkole. Wypadek miał miejsce 14 maja 1966 r. Matka chorego dziecka zeznała z całym przekonaniem, że tylko wstawiennictwo Matki Najść. u Syna Swego Jezusa, w Jej łaskami słynącym obrazie w kościele franciszkańskim, przywróciło mu zdrowie. Wyraziła swą wdzięczność i podziękowanie Matce Najśw. za tak wielką łaskę”.
[75] Zob. Archiwum Archidiecezji Przemyskiej, Sanktuaria Maryjne, Komisja Weryfikacyjna, ks. dr D. Bialic.
[76] AFK 275, aneks dokument 8. Zob. Archiwum Prowincji OO. Franciszkanów w Krakowie, teczka Krosno, także odpis Księga łask i kultu, 46-47.
[77] Zob. AFK 275, aneks dokumenty 9-11. Ukazują one poszukiwanie odpowiedzi ze strony biskupa Tokarczuka na list prowincjała Dudka ze strony klasztoru krośnieńskiego w 1995 roku.
[78] Zob. Zwiercan, Sanktuarium, 46.
[79] Zob. Księga łask i kultu, 41-44.
[80] Księga łask i kultu, 51.
[81] AFK 127, Barbara Hawajska, Dokumentacja konserwatorska obrazu „Matka Boża z Dzieciątkiem” /’Matka Boża Murkowa’/ z głównego ołtarza Kościoła O.O. Franciszkanów w Krośnie, Przemyśl 1985-86.
[82] Zob. Księga łask i kultu, 59.
[83] Zob. Ivi, 96-99, 102-103.
[84] Kronika klasztoru OO. Franciszkanów Krosno 2000 –, 105-106.
[85] Akt Zawierzenia Miasta i Mieszkańców Krosna, AFK 285, zob. aneks dokument 12
[86] Akt Zawierzenia Policji w Krośnie, AFK 285, zob. aneks dokument 13
[87] Instrukcja Duszpasterska w sprawie Nawiedzenia Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej w Archidiecezji Przemyskiej na http://xjt.maniak.pl/peregrynacja/ (sesja z dnia 05.02.2007).
[88] Zob. Kronika klasztoru OO. Franciszkanów Krosno 2000 –, 109. Peregrynacji towarzyszyły różnorodne materiały duszpasterskie przygotowane przez Archidiecezję Przemyską – modlitewnik Nawiedzenie Rodzin, oraz przez franciszkanów krośnieńskich – Zbiór modlitw podczas Małej Peregrynacji ku czci matki Bożej Murkowej. Materiały obecnie jeszcze nie skatalogowane znajdują się w archiwum klasztoru.
[89] Zob. Księga łask i kultu, 232-233.
[90] Zob. Ivi, 227, 229, 231, 234-235, 237. Zob. także poprzednia wersja strony, sesja z dnia 02.02 2007.
