parafia
Sanktuarium maryjne w Krośnie
o. Antoni Zwiercan OFMConv
Sanktuarium maryjne w Krośnie
Maszynopis – Krosno 1973
Wstęp
Kościół franciszkański w Krośnie (diecezja Przemyska, Polska) był w średniowieczu ośrodkiem czci Najświętszej Maryi Panny w tym mieście. Od XVII wieku przedmiotem kultu stał się obraz Niepokalanego Poczęcia N.M.P., umieszczony w kaplicy zwanej popularnie Murkową. Kult tego wizerunku dzielił w ciągu wieków losy Narodu i Kościoła katolickiego w Polsce oraz świątyni franciszkańskiej w Krośnie.
W rozdziale pierwszym jest przedstawiony rozwój czci obrazu Matki Boskiej Murkowej od powstania do 1779 roku. Drugi rozdział podaje dzieje kultu tego obrazu w okresie niewoli (1772 – 1918) i w Odrodzonej Polsce. Dekrety cesarza Józefa II (1780 – 1790) utrudniły oddawanie czci obrazom. W Krośnie obraz Matki Bożej uległ w XIX wieku częściowemu zniszczeniu. Po pożarze kościoła franciszkańskiego w 1872 roku nie umieszczono uszkodzonego wizerunku w ołtarzu. Tytuł obrazu i tradycja kultu spowodowały, że święto Niepokalanego Poczęcia N.M.P nadal obchodzono jako główną uroczystość odpustową.
Po drugiej wojnie światowej obraz Matki Boskiej Murkowej został poddany umiejętnej konserwacji. W 1960 roku odnowiony wizerunek Matki Bożej umieszczono w wielkim ołtarzu podczas uroczystej nowenny do Niepokalanego Poczęcia N.M.P. Wierni znowu otoczyli szczególną czcią obraz Matki Bożej, Patronki Krosna.
Rozdział I
Rozwój kultu obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P do 1779 roku
Cześć Matki Bożej w Krośnie
Franciszkanie przybyli do Krosna jako misjonarze przed założeniem w tym mieście parafii, która powstała w 1342 roku. Byli członkami Stowarzyszenia Braci Pielgrzymujących dla Chrystusa. Podlegali władzy wikariusza generalnego Rusi, a od 1430 roku należeli do prowincji czesko-polskiej. Około 1378 roku franciszkanin Eryk Winsen, pierwszy biskup przemyski, przekształcił misyjną placówkę w Krośnie w formalny klasztor. Po spaleniu się pierwotnego kościoła i klasztoru, w latach 1400-1402 wystawiono murowany kościół w stylu gotyckim. W ciągu XV wieku rozbudowano tę świątynię (jest to obecny kościół franciszkański w Krośnie). Kościołowi nadano tytuł Najświętszej Maryi Panny[1].
Świątynia franciszkańska stała się ośrodkiem kultu maryjnego w Krośnie i okolicy. W XV wieku zostało założone bractwo Najświętszej Maryi Panny. Bractwo odprawiało przepisane nabożeństwa, miało swój zarząd i otrzymywało zapisy od członków.
Zakon św. Franciszka szerzył cześć Matki Bożej, szczególnie kult tajemnicy Niepokalanego Poczęcia. W 1263 roku kapituła generalna w Pizie poleciła obchodzić święto Poczęcia Najświętszej Maryi Panny we wszystkich kościołach franciszkańskich. Teologowie franciszkańscy Jan Duns Szkot i papież Sykstus IV, pogłębili i uzasadnili prawdę o świętości czyli niepokalaności Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. W kościele franciszkańskim w Krośnie pierwsze miejsce wśród uroczystości Maryjnych zajęło święto Poczęcia, Najświętszej Maryi Panny. Na terenie Krosna gorliwym szerzycielem czci Matki Bożej był pochodzący z tego miasta prowincjał czesko-polski Walenty z Krosna. Na jego prośbę ośmiu kardynałów w Rzymie nadało 7 czerwca 1510 r. krośnieńskiemu kościołowi Najświętszej Maryi Panny 100 dni odpustu, który mogą zyskać bierni po spowiedzi, Komunii św., złożeniu jałmużny i nawiedzeniu tej świątyni w święto Poczęcia Najświętszej Maryi Panny oraz w niedziele przypadające po dniach suchedniowych. Dnia 2 maja 1513 r., tenże prowincjał otrzymał od kardynała Leonarda tytułu św. Zuzanny pozwolenie na urządzenie tak jak w święto Bożego Ciała uroczystej procesji z Najświętszym Sakramentem w monstrancji po Mszy św. śpiewanej wokoło kościoła, a w razie niepogody wewnątrz świątyni, w święta Zwiastowania i Nawiedzenia N,M.P., Matki Boskiej Śnieżnej, Narodzenia, Ofiarowania, Poczęcia i Oczyszczenia N.M.P., a ponadto w rocznicę konsekracji kościoła i w niektóre uroczystości świętych[2]. Juliana, żona rajcy Jana Seydla, zapisała 20 węgierskich florenów złotych, aby po wieczne czasy w święta Najświętszej Maryi Panny odbywała się procesja z Najświętszym Sakramentem wokoło kościoła zgodnie z postanowieniem bulli papieskiej.
W XVI wieku, po przezwyciężeniu szerzącego się protestantyzmu, który zwalczał cześć Bogarodzicy oraz po soborze Trydenckim, nastąpił nowy rozkwit kultu Maryjnego w Polsce. Franciszkanie krośnieńscy rozwinęli ożywioną działalność w bractwach. Największe znaczenie zdobyło założone 23 sierpnia 1613 r., bractwo Różańca św. W uroczystość Matki Boskiej Różańcowej obchodzoną w pierwszą niedzielę października wychodziła z kościoła franciszkańskiego publiczna procesja z Najświętszym Sakramentem do pięciu ołtarzy ustawionych na rynku miasta Krosna.
Powstanie kultu obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P.
W XVII wieku kult Maryjny w kościele franciszkańskim w Krośnie skoncentrował się na obrazie Najświętszej Maryi Panny zwanej Murkową. Popularna nazwa Matki Boskiej Murkowej pochodzi stąd, że ten wizerunek był umieszczony obok głównego wejścia do kościoła „w Murku” czyli we wnęce muru.
Obraz (obecnie o wymiarach 200 x 86 cm) jest namalowany na desce lipowej, temperą, o bogatym kolorycie z laserunkami. Na obrazie jest przedstawiona Matka Boża z Dzieciątkiem Jezus na lewej ręce, w prawej trzyma berło. Na głowie Najświętszej Maryi Panny korona, spod której spływają włosy na ramiona. Dziecię Jezus bez korony, w lewej ręce trzyma kulę ziemską, a prawą błogosławi. Najświętsza Maryja Panna i Jezus w białych sukniach są przepasani ciemną przepaską. Płaszcz Kątki jest ciemno-niebieski, a Dziecka różowy. Barwna aureola otacza głowę Matki Bożej i Dzieciątka Jezus. Obraz został namalowany prawdopodobnie na początku XVII wieku. Nazwisko malarza nieznane. Przypuszczalnie malarz pochodził ze środowiska krośnieńskiego.
Obraz pierwotnie przedstawiał w pełnej postaci Niepokalanie Poczętą, stojącą na półksiężycu i otoczoną promieniami słońca. Jest to kultowy wizerunek Madonny przedstawionej według wizji św. Jana z Apokalipsy (Ap. 12,1). W okresie potrydenckim upowszechnił się apokaliptyczny wizerunek Niepokalanie Poczętej jako obraz Matki Boskiej Zwycięskiej.
Początkowy rozwój kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej dokonał się w pierwszej połowie XVII wieku, w kościele franciszkańskim w Krośnie, który od początku XVII wieku nosił tytuł Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Były dwa inne wizerunki Matki Bożej w wielkim ołtarzu i w kaplicy Różańcowej, a jednak pobożność wiernych wybrała obraz Matki Boskiej umieszczony na murze na zewnątrz kościoła od ulicy. Wpłynęła na to tradycyjna cześć Niepokalanego Poczęcia N.M.P. Święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny obchodzono w Krośnie od 1510 roku jako główne święto odpustowe wśród uroczystości Maryjnych. Nawet procesje różańcowe służyły „rozpowszechnieniu większej chwały Boga i czci Jego Niepokalanej Matki”, Wizerunek murkowy przedstawiał Niepokalanie Poczętą. Drugim powodem było przekonanie wiernych, że ten obraz upodobała sobie Matka Boża. Na modlitwie przed tym obrazem doświadczali specjalnej obecności Bogarodzicy poprzez działanie w formie nadzwyczajnych łask. Przekonanie swoje wyrażali w nadanej temu obrazowi Matki Boskiej nazwie: „łaskami słynący” względnie „cudowny”[3].
Czas powstania kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej i jego początkowy rozwój jest nieznany. Pierwsza wiadomość źródłowa pochodzi z 1657 roku, kiedy nastąpiło powiązanie kultu tego obrazu z dziejami miasta Krosna oraz narodu i Kościoła katolickiego w Polsce. Stało się to w czasie najazdu szwedzkiego na Polskę w latach 1655 do 1657. Częstochowa obroniła się przed Szwedami. Powszechnie wierzono, że stało się to mocą Patronki i Opiekunki Narodu polskiego. Dnia 1 kwietnia 1656 r., król polski Jan Kazimierz złożył w katedrze lwowskiej przed obrazem Matki Boskiej Łaskawej słynne śluby, w których obrał Najświętszą Maryję Pannę Królową Polski, obiecał szerzyć Jej cześć w swoim państwie oraz ulżyć doli warstw niższych. W opinii społeczeństwa to wydarzenie zapoczątkowało pomyślną odmianę. Naród polski odniósł po ślubowaniach królewskich szereg zwycięstw nad Szwedami.
W 1657 roku sprzymierzony ze Szwedami książę siedmiogrodzki Jerzy II Rakoczy napadł na Polskę z 40-tysięczną armią Siedmiogrodzian, Wołochów i Kozaków, którzy palili wsie i miasta oraz dopuszczali się okrucieństw na ludności polskiej. W marcu tegoż roku wojska nieprzyjacielskie obiegły Krosno. Mieszkańcy miasta szukali ratunku w opiece Najświętszej Maryi Panny. W czasie oblężenia mieszczanie zgromadzeni w kościele franciszkańskim złożyli uroczyste ślubowanie przed obrazem Matki Boskiej Murkowej. Po tym ślubowaniu dnia 16 marca 1657 r., obrońcy miasta odparli wroga. Nie znamy treści ślubów mieszczan krośnieńskich, ale możemy przyjąć, że wzorując się na ślubach królewskich, obrali Najświętszą Maryję Pannę Patronką Krosna. Wskazuje na to używanie odtąd nazwa Matki Boskiej Krośnieńskiej[4].
Wydarzenia 1657 roku upamiętniły się w podaniach ludowych i w literaturze. W społeczeństwie polskim już od dłuższego czasu szerzyło się przekonanie, że Królowa Polski jest łaskawa dla swego Narodu, a dla jego wrogów to „Pani o groźnym obliczu”. W momentach wielkich niebezpieczeństw miała się zjawiać w pełni majestatu, władzy i mocy, wzbudzając wśród nieprzyjaciół Narodu polskiego i Kościoła katolickiego wielkie przerażenie. Matka Boska Murkowa stała się groźna dla Siedmiogrodzian i Kozaków w czasie oblężenia Krosna w 1657 roku. Najświętsza Maryja Panna „po złożeniu przez mieszkańców Krosna ślubu dziwnym zjawiskiem przeraziła nieprzyjaciół; „w czasie bowiem gwałtownego natarcia wroga ukazała się w powietrzu czerwona włócznia, właściwa broń Polaków”. Echem tego podania jest wiersz ku czci Matki Boskiej Murkowej, który napisał Jezuita, Michał Krasuski. W wierszu wspomniał o ukazaniu się włóczni w czasie oblężenia Krosna. Zjawisko to było zachętą Królowej i Hetmanki Polski do obrony miasta. Oda zaczyna się od naglącego wezwania: „Do broni, do broni, biegnij piękny Polaku, potomku dzielnego Marsa…” Późniejsza legenda utrzymuje, że w czasie oblężenia Krosna przez Siedmiogrodzian i Kozaków, po złożeniu ślubów przez mieszczan ukazała się sama Matka Boska Krośnieńska tak jak na obrazie, z włócznią w ręku i odpędziła nieprzyjaciół.
W czasie najazdu Szwedów i Siedmiogrodzian na Polskę w latach 1655 do 1657 ugruntowała się w społeczeństwie wiara, że Królowa Polski wsławiła się dobrodziejstwami w licznych cudownych obrazach znajdujących się na terytorium państwa polskiego. Ks. Michał Krasuski pisał „o dobrodziejstwach Najświętszej Maryi Panny, Królowej i Patronki Polski”. W 1669 roku wydał tom wierszy poświęcony cudownym obrazom Matki Boskiej w Polsce. W tym dziele każdą odę poprzedził wiadomościami historycznymi i opisem wydarzeń świadczących o opiece Najświętszej Maryi Panny w opiewanych przez siebie wierszem cudownych obrazach, Dziełu nadał tytuł: „Regina Polonise Augustissima Virgo Mater Dei Maria in Regno Polonorum beneficentia prodigiosarum imaginum tam pace quam bello celeberrima, Lirica poesi a P. Michaele Krasuski S.J. Sacerdote honorata„. Autor zaliczył wizerunek Matki Boskiej Krośnieńskiej do sławnych obrazów w Polsce. Podkreślił różnorodną opiekę i niezawodną pomoc Najświętszej Maryi Panny w swoich obrazach zarówno podczas wojny jak i w czasie pokoju.
W Krośnie po zakończeniu działań wojennych oddawano siebie i innych opiece Matki Bożej przy jej obrazie w kościele franciszkańskim. Świadczy o tym pochowanie przed obrazem Matki Boskiej Murkowej zmarłego 10 sierpnia 1664 roku dziecka, które miało na imię Magdalena, córka Stefana Slidońskiego[5]. Widocznie rodzice szukali pociechy i utulenia w żalu w modlitwie do Najświętszej Maryi Panny przy jej obrazie Murkowym.
Kult obrazu Matki Boskiej Murkowej bardzo się rozwinął od ocalenia miasta Krosna w czasie oblężenia przez Rakoczego w 1657 roku. Mieszkańcy Krosna pozdrawiali Najświętszą Maryję Pannę przed tym obrazem, który znajdował się przy ulicy na frontowej ścianie przy wejściu do kościoła franciszkańskiego. Przed tym wizerunkiem Najświętszej Maryi Panny chętnie się modlili, polecali się jej opiece i doznawali szczególniejszych łask.
W XVII wieku zbudowano kaplicę przed frontem kościoła franciszkańskiego w Krośnie dla wygody wiernych, którzy się gromadzili na modlitwę przed obrazem Matki Boskiej Murkowej. Kaplica ta powstała między 1647 rokiem, w którym zbudowano kaplicę Oświęcimów, a 1681 rokiem. Rachunki klasztorne stale wymieniają kaplicę Murkową od 1681 roku, W tym czasie była już powszechnie przyjęta nazwa kaplicy „Murek”. Kaplica Murkowa ciągnęła się wzdłuż kaplicy Oświęcimów. Przedłużeniem jej przed całym szerokim frontem świątyni był krużganek, który wejściem łączył się z kaplicą Męki Pańskiej, zbudowaną wzdłuż nawy bocznej kościoła. Nad wejściem łączącym krużganek z kaplicą Męki Pańskiej był chór, a na nim mały organ, na którym grano podczas nabożeństw odprawianych zarówno w kaplicy Murkowej, jak i w kaplicy Męki Pańskiej. Kaplicę Murkową zdobiła polichromia. Na ścianach były namalowane sceny Zwiastowania i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz Narodzenia Pana Jezusa. Znajdowały się też wizerunki św. Anny, św. Józefa, św. Sebastiana i bł. Salomei. Sklepienie kaplicy i przedsionka ozdabiały malowane kwiaty. Obraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny znajdował się w artystycznie wykonanym i pozłacanym ołtarzu[6].
Przejawy kultu obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P.
Różne formy przybrało nabożeństwo do Matki Boskiej Krośnieńskiej. Materialnym przejawem kultu łaskami słynącego wizerunku Niepokalanego Poczęcia N.M.P., były drobne ofiary składane do skarbonki umieszczonej w kaplicy Murkowej. W księgach rachunkowych zakonnicy notowali co miesiąc ofiary złożone przez nawiedzających obraz Matki Boskiej Murkowej. W 1683 roku ofiary ze skarbonki w kaplicy Murkowej przedstawiały się następująco: w styczniu – 11 zł, w lutym – 12 zł 29 groszy, w marcu – 6 zł, w kwietniu – 13 zł, w maju – 11 zł, w czerwcu -18 zł, w lipcu – 15 zł, w sierpniu – 18 zł, we wrześniu – 9 zł, w październiku – 17 zł, w listopadzie – 4 zł i w grudniu – 8 zł. Drobne ofiary składane przez pielgrzymów stanowiły poważna pozycję w dochodach kościelnych. Wystarczy je porównać z ofiarami na 30 mszy gregoriańskich, które w styczniu i lutym tegoż roku wyniosły po 15 zł. Niekiedy wpływały większe ofiary. W październiku 1681 r. szlachcic z Krościenka, Andrzej Hynek, łowczy podlaski, złożył w ofierze 70 zł „na ołtarz …. do kaplicy Murkowej Najświętszej Panny. W maju 1684 r. uboga kobieta ze wsi Ustrobna ofiarowała 10 zł w tej intencji ” żeby co sprawić do Mureczka Najświętszej Panny”[7].
W okresie potrydenckim Polska wytworzyła swoistą formę kultową. Stanowiły ją plakietki wotywne i inne dary, służące jako ornament czcią otoczonego obrazu świętego. Czciciele Matki Boskiej Murkowej, wdzięczni za otrzymane łaski, bogato ozdobili jej ołtarz darami i wotami. Ozdoby te wyróżniały łaskami słynący obraz z pośród innych. Stanowiły dowód szczególnej czci dla świętego wizerunku Najświętszej Maryi Panny.
W kaplicy Murkowej wytworzyły się dwa zespoły ozdobnych darów. Miały one podwójne znaczenie. Stałą ozdobę obrazu Matki Boskiej Murkowej stanowiły sukienka, korony, berło i księżyc, na obrazie Najświętszej Maryi Panny była srebrna sukienka z pozłacanymi kwiatami. Na głowie Matki Bożej i Dzieciątka Jezus znajdowały się korony srebrne pozłacane na kształt mitry. Górną część koron zdobiły szlachetne kamienie, rubiny i turkusy oraz złote krzyżyki. Upiększały obraz, pozłacane berło srebrne, a pod nogami Niepokalanie Poczętej Najświętszej Maryi Panny wielki srebrny półksiężyc. Obramienie obrazu stanowiły ozdoby w kształcie serc i lilii. Wyróżniała łaskami słynący obraz Matki Boskiej Murkowej srebrna lampa, która wisiała przed nim, podobnie jak przed Najświętszym Sakramentem w wielkim ołtarzu[8]. Wymieniony zespół będący stałą ozdobą ołtarza w kaplicy Murkowej, miał związek z osobą Matki Bożej, którą obraz przedstawiał. Odnosił się bezpośrednio do Madonny. Był wyrazem czci i nabożeństwa do Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.
Drugi zespół stanowiły plakietki wotywne i precjoza rozwieszone wokół postaci Matki Bożej i Dzieciątka Jezus, względnie przechowywane w skarbcu kościelnym. Były one dowodem działania Matki Bożej na tym świętym miejscu. Wyrażały wiarę ludu, że ten obraz Najświętsza Panna sobie obrała, aby tu ludziom dobrze czynić. Świadczyły o wdzięczności za otrzymane za pośrednictwem Najświętszej Maryi Panny łaski Boże.
Inwentarze kościoła i klasztoru franciszkańskiego w Krośnie z lat 1704, 1728 i 1742 oraz sprawozdania wizytacyjne prowincjalskie dają przegląd, jakie dary i wota ofiarowali wierni do tej świątyni. W 1704 roku przechowywano je w skarbcu. Zabezpieczenie wotów pozostawało w związku z działaniami wojennymi, które toczyły się na terytorium Polski. W skarbcu przechowywano 150 tabliczek wotywnych o zróżnicowanych wymiarach. Wśród nich było sześć wielkich wotów. Ponadto znajdowały się w nim klejnoty. Wyszczególniono tylko klejnoty wykonane ze złota: 1 łańcuszek i 8 pierścionków, podkreślając, iż należą one do cudownego obrazu Niepokalanie Poczętej Najświętszej Maryi Panny. W inwentarzu zapisano, że część argenterii, mianowicie 66 tabliczek i 14 wieńców zwanych łubkami obrócono na ozdobienie obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P., który panny nosiły na procesjach.
Inwentarz sporządzony 23 marca 1728 r. przez prowincjała Rusi, Patrycego Brodowskiego, profesora Akademii Zamojskiej, przedstawia obraz Matki Boskiej Murkowej z zespołem wotów. Spontanicznie powstała wprost na obrazie i obok obrazu kompozycja plakietek wotywnych, otaczała przybraną w sukienkę postać Najświętszej Panny. Wymiary plakietek wotywnych oraz technika ich wykonania były bardzo zróżnicowane. Srebrne plakietki wotywne miały różne kształty oraz wyrażały różną treść w zależności od rozmaitych łask otrzymanych za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Panny przy jej obrazie świętym. Najwięcej było tabliczek. Artystycznie wykonane prostokątne i kwadratowe tabliczki srebrne miały bogate obramienie. Obok obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P., wisiały dwa wielkie wota. Na jednym był przedstawiony fundator klęczący przed unoszącą się w obłokach Najświętszą Maryją Panną. Druga tabliczka przedstawiała wizerunek Matki Bożej. Bogi plakietki wotywnej były ozdobione koralikami. Wotum pochodziło z miasta Sanoka. Na samym obrazie było 28 tabliczek w czterech odmiennych wymiarach. Trzy z nich były z wizerunkiem Najświętszej Maryi Panny. Drugą grupę stanowiło 5 wotów w formie serc, przy czym największe z nich miało napis Imienia Jezus. Trzecią grupę stanowiły wota wyobrażające rodzaj łaski. Na obrazie było jedno wotum w kształcie rączki, jedno nogi, cztery tabliczki z oczyma, jedna z jednym okiem, jedna z podobizną zęba, jedna z wyobrażeniem dziecka, a ponadto trzy wota przedstawiające konia. Na ołtarzu znajdowały się jeszcze wotywny obrazek Matki Boskiej Częstochowskiej i dwa relikwiarze. Wszystkie wymienione wota były wykonane ze srebra. Na obrazie Matki Boskiej Murkowej znajdowały się jeszcze wotywne ozdoby:
cztery łubki srebrne pozłacane, jeden sznurek korali bursztynowych i jeden sznurek pereł[9]. W czasie wizytacji prowincjalskich wpisywano do inwentarza kościelnego nowe dary wotywne, które przybywały z biegiem lat.
W 1783 roku dziekan krośnieński Andrzej Pietraszewski podał w protokóle wizytacji dekanatu krośnieńskiego, że obraz Niepokalanego Poczęcia N.M.P. zwany Murkowym jest ozdobiony licznym zespołem wotów. Wspomniany dziekan krośnieński w sprawozdaniu do Kurii Biskupiej w Przemyślu wymienił jeszcze jedną formę darów wotywnych. Po obydwu stronach ołtarza z cudownym obrazem Niepokalanego Poczęcia N.M.P, w kościele franciszkańskim w Krośnie były rozwieszone na ścianach malowidła. Wykonane na drewnianych tablicach malowidła przedstawiały zdarzenia świadczące o łaskach otrzymanych za wstawiennictwem Matki Bożej[10].
Dary i wota na obrazie Matki Boskiej Murkowej stanowimy materialne świadectwo kultu tego wizerunku. Duchowym przejawem czci Najświętszej Maryi Panny były nabożeństwa, odpusty, pielgrzymki i przyjmowanie sakramentów św. w krośnieńskim sanktuarium Maryjnym.
Kaplica Murkowa sprzyjała pobożności. Pielgrzymi gromadzili się w niej na modlitwę przez cały rok, jak to wynika z ofiar składanych do umieszczonej w kaplicy skarbonki. W miesiącach wiosennych i letnich od kwietnia do października rachunki kościelne wykazywały większe dochody z kaplicy Murkowej w związku ze zwiększoną liczbą pielgrzymów z okolicznych miejscowości nawiedzających święty obraz. Kapłani odprawiali msze św. przed obrazem Niepokalanego Poczęcia N.M.P.
Sobota była szczególnie poświęcona czci Matki Boskiej Murkowej. Przed wizerunkiem Niepokalanego Poczęcia N.M.P. odprawiano rano msze święte a wieczorem nabożeństwo. Zakonnicy stale odprawiali w soboty msze święte z fundacji wielkiego dobrodzieja kościoła franciszkańskiego, Antoniego Baranowskiego, stolnika dobrzyńskiego, który w 1731 roku zapisał 56 000 florenów na wsi Ustrobna. Na podstawie tej fundacji codziennie odprawiano jedną mszę św. w intencji fundatora. Antoni Baranowski zobowiązał do odprawiania mszy św. w soboty przed obrazem Niepokalanego Poczęcia N.M.P., w kaplicy Murkowej[11]. We wrześniu 1778 roku kapituła prowincjalna Prowincji Ruskiej, która się odbywała w Międzyrzeczu Ostrogskim, przyjęła fundację Walentego Gołaszewskiego, burgrabiego zamku Mielnik nad Bugiem, Walenty Gołaszewski zapisał 20 czerwca 1775 roku 5 tysięcy flp. Fundusz ten przeznaczył na odprawianie w soboty, w które pozwalały przepisy liturgiczne, śpiewanej wotywy o Najświętszej Maryi Pannie przed ołtarzem z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej w kaplicy zwanej Murek[12].
W soboty po południu urządzano w kościele franciszkańskim w Krośnie procesję do ołtarza Niepokalanego Poczęcia N.M.P., w kaplicy Murkowej, gdzie odprawiano uroczyste nabożeństwo. Konstytucje Urbańskie zalecały chwalebny zwyczaj sobotniej procesji ku czci Najświętszej Maryi Panny. Nie wiadomo, kiedy w Krośnie zaprowadzono procesję sobotnią do ołtarza Matki Boskiej Murkowej. Pierwsza wiadomość o odbywaniu sobotniej procesji pochodzi z 1747 roku. Zakonnicy po południu odmawiali w kościele nieszpory. Następnie w kaplicy Murkowej kapela grała litanię do Najświętszej Maryi Panny „na którą i zakonnicy wychodzą przed Matkę Najświętszą w Murku”[13].
Kaplica Murkowa zajmowała małą przestrzeń. Nawet w połączeniu z kościelnym przedsionkiem, do którego była otwarta, mogła pomieścić stosunkowo niewielką liczbę ludzi. To też nabożeństwa połączone z tłumnym udziałem wiernych odprawiały się w kościele.
Nabożeństwa w świątyni franciszkańskiej w Krośnie miały swoją oprawę muzyczną. Do uświetnienia nabożeństw służyły organy i orkiestra. Zakonnicy i dobrodzieje wykazywali wielką troskę o poziom gry na organach i instrumentach muzycznych w celu podnoszenia okazałości i wystawności nabożeństw. W 1611 roku sprawiono nowy organ do kościoła wykonany przez organmistrza Urbana. W 1747 roku z inicjatywy Antoniego Baranowskiego, stolnika dobrzyńskiego, przystąpiono do budowy nowego chóru i nowego organu, „aby tym głośniej chwała Boska brzmiała”.
Klasztor zapewniał utrzymanie organiście, który równocześnie był kapelmistrzem. Obowiązkiem organisty było również kształcenie chłopców w grze na instrumentach muzycznych. Antoni Baranowski zapisał 13 grudnia 1747 r. fundusz 20 000 florenów na utrzymanie kapeli. W niedziele i w dni powszednie orkiestra grała na rannej mszy św. W soboty rano grała podczas mszy św. odprawianej przed obrazem Niepokalanego Poczęcia N.M.P., w kaplicy Murkowej, a po południu w tejże kaplicy litanię loretańską. Trębacze codziennie rano i wieczorem grali pieśni o Matce Bożej zwane popularnie „Ganki”. Organista łącznie z kapelą był obowiązany „od pierwszych nieszporów aż do drugich solennie grać” na wszystkie święta zakonu św. Franciszka i inne przedniejsze[14].
Rozwój kultu obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P. w XVIII wieku.
Kościół franciszkański w Krośnie dzięki obrazowi Matki Boskiej Murkowej stał się duchowym ośrodkiem promieniującym na okolicę. Kult tego wizerunku przyjął się nie tylko w mieście Krośnie ale rozszerzył się na okoliczne miejscowości i objął znaczne terytorium. Czciciele Najświętszej Maryi Panny nawiedzali kaplicę Murkową przez cały rok, o czym świadczą ofiary składane do skarbonki w tejże kaplicy. Najdonioślejsze świadectwo o uczestnictwie w nabożeństwach i przystępowaniu do sakramentów świętych w kościele franciszkańskim wystawił w 1788 roku zarząd miasta Krosna. Rajcy i ławnicy oświadczyli, że od 1380 roku mają zwyczaj razem z ludem każdego dnia uczestniczyć w nabożeństwach w kościele franciszkańskim. Pobożny lud tłumnie gromadzi się w uroczystość Przemienienia Pańskiego i w święta Najświętszej Maryi Panny. Rada miejska stwierdziła, że wielka liczba wiernych spowiada się w tej świątyni „nie tylko z sąsiednich, ale i z odległych miejscowości”[15].
Kult Matki Boskiej Murkowej prowadził do rozwoju życia Eucharystycznego. Do kościoła franciszkańskiego w Krośnie przybywali pielgrzymi pojedynczo lub z rodzicami i znajomymi z odległych nawet miejscowości Podkarpacia i Karpat. Słownym motywem pielgrzymek było uproszenie sobie łask za pośrednictwem Najświętszej Maryi Panny przy jej cudownym obrazie, lub podziękowanie za otrzymane dobrodziejstwa. Pielgrzymi modlili się przed obrazem Matki Boskiej Murkowej, uczestniczyli we mszy św., spowiadali się, przystępowali do Komunii św.
Pątnicy składający dary i wota do obrazu Matki Boskiej Murkowej zeznawali o otrzymanych łaskach. Twierdzili, że „osobliwsze łaski doznali Najświętszej Panny Murkowej”. Notowano to w osobnej księdze, zawierającej inwentarze kościelne i klasztorne. W tej księdze zapisano dwa protokoły zeznań pod tytułem: „Cuda i łaski, które działa Bóg za przyczyną i wstawiennictwem Najświętszej Maryi Panny w kaplicy zwanej popularnie Murek, znajdującej się przy drzwiach kościoła Braci Mniejszych Konwentualnych Św. O. Franciszka”. Pierwszy protokół sporządzono 30 czerwca 1744 r. Zakonnik bernardyński, Piotr Kaczorowski, chodząc po kweście, zapadł na zdrowiu. Cierpiał na bóle głowy i piersi. Powrócił do zdrowia, gdy w Krośnie odprawił Mszę św. przed obrazem Matki Boskiej Murkowej. Zeznania swe potwierdził własnoręcznym podpisem. Następnego dnia 1 lipca 1744 r. osobiście pod przysięgą złożył zeznania chłop Jakub Brus, lat około 20, urodzony w miejscowości Nowotaniec, a zamieszkały we wsi Rajskie, należącej do Antoniego Jaworskiego. Do Krosna odbył pielgrzymkę po złożeniu ślubu. Jakub Brus zawarł związek małżeński z Ruską. W rok po ślubie powstały niesnaski małżeńskie. W tym czasie ciężko zachorował na oczy. Mniemał, że stało się to „z dopustu Bożego i pod wpływem czarów żony”. Po kilku tygodniach choroby przez trzy dni nie mógł wcale widzieć. W tym strapieniu trzeciego dnia uczynił ślub odbycia pielgrzymki do obrazu Najświętszej Maryi Panny Krośnieńskiej, znajdującego się w kaplicy Murkowej przy kościele franciszkańskim. Postanowił wyspowiadać się, przyjąć Komunię św., wysłuchać mszę św. i podziękować Bogu Wszechmogącemu i Najświętszej Maryi Pannie, jeżeli z łaski Bożej i za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Panny odzyska wzrok. Prośba została wysłuchana. Następnego dnia po wyzdrowieniu udał się do Krosna. Przebył drogę około 90 km. Dnia 1 lipca w kościele franciszkańskim w Krośnie wypełnił ślub i złożył dziękczynienie Bogu i Najświętszej Maryi Pannie przed ołtarzem Matki Bożej zwanym popularnie „w Murku”. Wdzięczny za otrzymane dobrodziejstwa, złożył zeznania i zadowolony powrócił do domu. Zeznania Jakuba Drusa wiernie spisał „na większą chwałę Bożą i cześć Najświętszej Maryi Panny” i potwierdził własnoręcznym podpisem O. Faustus Bojarski, Eksprowincjał i gwardian krośnieński[16].
W XVIII wieku Franciszkanie Prowincji Ruskiej wnieśli swój wkład do rozwoju kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej. Prowincjałowie żywo interesowali się kultem tego wizerunku Najświętszej Maryi Panny, Szczególnie dla kultu zasłużyli się prowincjałowie Patrycy Brodowski i Faustus Bojarski. O. Patrycy Brodowski w sprawozdaniu wizytacyjnym z dnia 9 sierpnia 1729 r. stwierdził, że obecnie wystarczająco propaguje się nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny łaskami słynącej w swoim obrazie. Aby jeszcze większą czcią, otoczyć obraz, polecił dbać o zachowanie czystości. Na ołtarzu bowiem umieszczono lampki, które paląc się brudziły jego ozdoby. Podczas następnej wizytacji nakazał stawiać lampki w oddaleniu od nastawy ołtarzowej na najniższym stopniu. Jego następca, O. Faustus Bojarski, troszczył się o wystawność nabożeństw, zaopatrując świątynię w szaty liturgiczne. W księdze zapisywał wota ofiarowane na ołtarz Matki Boskiej Murkowej oraz łaski zgłaszane przez czcicieli Najświętszej Maryi Panny[17].
Zakonnicy krośnieńscy propagowali cześć Matki Boskiej Murkowej. Ukazała się drukiem książka do nabożeństwa. Zachowany urywek tej książki nosił tytuł: „O dawności obrazu N. Panny Maryi nazwanego Murkowym”[18]. W 1760 roku wydano sztychy obrazu Matki Boskiej Murkowej, ozdobione obramieniem z gałęzi i kwiatów. Pod ryciną umieszczono następujący napis: „Prawdziwy wizerunek Matki Najświętszej w kościele WW. OO. Franciszkanów w Krośnie cudami sławny od lat 300…”[19] W podpisie na sztychu wystąpiła już legenda o dawności tego obrazu. Wydarzenie historyczne, które rozsławiło obraz Matki Boskiej Murkowej, odniesiono do opisanego przez biskupa Marcina Kromera oblężenia Krosna przez Węgrów w 1474 roku. Pod wpływem tej legendy podano, ze obraz Matki Boskiej Krośnieńskiej jest od 300 lat sławny cudami.
W XVIII wieku w Krośnie upowszechniła się nazwa obrazu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny na podłożu wzrastającego kultu tej tajemnicy Maryjnej zarówno w zakonie Franciszkańskim jak i w Polsce. Dnia 27 maja 1719 roku na kapitule generalnej Franciszkanie Konwentualni obrali Niepokalanie Poczętą N.M.P. Patronką Zakonu. W 1762 roku komisarz Prowincji Rusi, Protazy Gidlowski, opublikował dekrety kapituły generalnej Zakonu z 25 maja 1762 r., aby przed uroczystością św. Franciszka i Niepokalanego Poczęcia odprawiać wszędzie nowenny. Na prośbę prokuratora generalnego Franciszkanów, Jacka Marii Barberio, papież Klemens XIII nadał 17 kwietnia 1764 r. wszystkim kościołom tego Zakonu odpusty za udział w nabożeństwie nowennowym, odprawianym z wystawieniem Najświętszego Sakramentu przed świętem Niepokalanego Poczęcia N.M.P. Odpust zupełny wierni mogli zyskać w dowolnie wybranym dniu nowenny pod warunkiem odmówienia modlitwy w intencji Kościoła, przystąpienia do sakramentu pokuty i przyjęcia Komunii św. We wszystkie inne osiem dni nowenny można było zyskać 190 dni odpustu. Admisję dla kościoła franciszkańskiego w Krośnie dał 6 września 1764 r. biskup Hieronim Kazimierz Wielogłowski, administrator generalny diecezji przemyskiej[20]. W Krośnie połączono kult Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z czcią świętego obrazu w kaplicy Murkowej.
Uroczysta translacja obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P.
W spisie cudownych obrazów znajdujących się w kościołach franciszkańskich Prowincji Buskiej, sporządzonym za rządów prowincjała Stanisława Słowackiego (1742-1745), wyszczególniono wizerunek Matki Boskiej Murkowej w Krośnie[21]. We wrześniu 1778 roku kapituła prowincjalna Prowincji Ruskiej, która się odbywała w Międzyrzeczu Ostrogskim, zobowiązała konwent krośnieński do odprawiania w soboty śpiewanej wotywy przed obrazem Matki Boskiej Murkowej na mocy fundacji Walentego Gołaszewskiego, burgrabiego mielnickiego.
W Krośnie postanowiono przenieść łaskami słynący obraz z kaplicy Murkowej, która się znajdowała na zewnątrz świątyni franciszkańskiej do wielkiego ołtarza w kościele. W maju 1779 roku rozpoczęto przygotowania do uroczystej translacji obrazu Matki Boskiej Murkowej. Przede wszystkim przystosowano główny ołtarz w kościele do umieszczenia w nim łaskami słynącego obrazu. Konwent zawarł kontrakt ze snycerzem, który razem ze stolarzem wystawił i wyrzeźbił nastawę wielkiego ołtarza. Malarz Antoni Lipiński pomalował i wyzłocił tę bogatą dekorację rzeźbiarską[22].
Uroczysta translacja obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P. z kaplicy Murkowej do głównego ołtarza w kościele odbyła się w październiku 1779 roku. Daty dziennej nie podano, ale z wielkim prawdopodobieństwem można przyjąć, że przeniesienie obrazu Matki Boskiej Murkowej połączono z procesją różańcową, która w pierwszą niedzielę października obchodziła rynek miasta. Tak więc uroczysta translacja obrazu Matki Boskiej Murkowej odbyła się najprawdopodobniej w niedzielę 3 października 1779 roku w przededniu uroczystości św. Franciszka z Asyżu. Na podstawie zapisek w księdze rachunkowej klasztornej można wywnioskować, że wielka ilość światła podnosiła okazałość procesji. Kapela grała melodie i towarzyszyła ludowi w śpiewie pieśni maryjnych. Obraz Niepokalanego Poczęcia N.M.P. umieszczono w wielkim ołtarzu o sześciu filarach, wielu figurach Świętych i bogatej dekoracji snycerskiej. Łaskami słynący obraz ozdobiono licznymi wotami. Na ścianach po obydwu stronach wielkiego ołtarza rozmieszczono malowidła przedstawiające otrzymane łaski za pośrednictwem Najświętszej Maryi Panny przy jej obrazie Murkowym[23].
Uroczyste przeniesienie obrazu Matki Boskiej Murkowej do wielkiego ołtarza w kościele franciszkańskim w Krośnie było dowodem wielkiego znaczenia kultu tego wizerunku Niepokalanego Poczęcia N.M.P. Dał temu wyraz dziekan krośnieński, Andrzej Pietraszewski w sprawozdaniu powizytacyjnym wysłanym w 1783 r, do Kurii Biskupiej w Przemyślu: „obraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny zwany Murkowym, przed trzema laty uroczyście przeniesiony z kaplicy do wielkiego ołtarza, jest uważany za cudowny (jak o tym świadczą liczne wota i malowidła)[24].
Nie zapisano, czy uroczysta translacja obrazu Matki Boskiej Murkowej miała związek z planami koronacji. Nie można jednak tego wykluczyć. We franciszkańskiej Prowincji Ruskiej za rządów prowincjała Barnaby Kędzierskiego (1775-1778) odbyła się koronacja cudownego obrazu Niepokalanego Poczęcia N.M.P. w Przemyślu 8 września 1777 roku. Wymieniony prowincjał poczynił przygotowania do koronacji Matki Bożej w Międzyrzeczu Ostrogskim, Na jego zarządzenie został przeniesiony obraz Matki Bożej z wielką uroczystością do wielkiego ołtarza we franciszkańskim kościele w Międzyrzeczu Ostrogskim. Sama koronacja cudownego obrazu odbyła się za jego następcy prowincjała Jana Tyneńskiego 15 sierpnia 1779 roku. Zbieżność tych wydarzeń koronacyjnych z uroczystym przeniesieniem obrazu Matki Boskiej Murkowej sugeruje zamiar przeprowadzenia koronacji wizerunku Niepokalanego Poczęcia N.M.P. w Krośnie[25].
Rozdział II
Zanik i odrodzenie kultu obrazu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Kościół katolicki w okresie józefinizmu
Uroczysta translacja obrazu Matki Boskiej Krośnieńskiej z kaplicy Murkowej do głównego ołtarza była szczytowym punktem rozwoju czci tego wizerunku Najświętszej Maryi Panny. Na dalszych losach, kultu obrazu zaciążyły klęski, jakie spadły na Kościół katolicki po rozbiorach państwa polskiego. W 1772 roku Krosno przeszło pod panowanie Austrii. Na ziemiach polskich zabranych przez Austrię i nazwanych Galicją zaprowadzono tzw. józefinizm. System ten był nieudałą próbą wciągnięcia Kościoła katolickiego w despotyczne tryby oświeconego absolutyzmu. Józefinizm walczył z nadprzyrodzonością w religii, przeciwstawiał się władzy papieskiej w Kościele, a z księży chciał uczynić urzędników państwowych. Rozkazem cesarskim z 12 października 1776 r. została zakazana bezpośrednia łączność ze Stolicą Apostolską. Rozporządzenia cesarskie musiały być ogłaszane z ambony. Gubernium lwowskie powiadomiło 21 grudnia 1781 r. o zniesieniu przez cesarza Józefa II stowarzyszeń kościelnych. Biskup przemyski, Józef Tadeusz Kierski, wydał 28 września 1782 r. list pasterski, w którym ograniczył zyskiwanie odpustów. W tym samym liście ogłosił rozporządzenie cesarskie znoszące wszystkie bractwa kościelne. Rząd zabrał fundusze i dokumenty bractw. W 1782 roku nastąpiła kasata klasztorów. Wszelka łączność zakonów w Galicji z generałami w Rzymie została zakazana. Wszystkie klasztory i zgromadzenia zakonne zostały poddane biskupom, którzy byli zobowiązani wizytować zakonników. Biskup mógł przenosić zakonników na parafie. Od 1787 roku obowiązywały narzucone przez cesarza Józefa II przepisy liturgiczne. „Ordo devotionis” stanowiło poważne ograniczenie dotychczasowych nabożeństw[26].
W sprawie kultu obrazów zasadnicze znaczenie miał dekret cesarza Józefa II z dnia 5 października 1782 r. i objaśniające rozporządzenie rządowe instrukcje biskupów. Cesarz nakazał usunąć w kościołach z obrazów sukienki i wszelkie inne ozdoby. Ozdoby te potraktował cesarz jako nadużycie „które odwodzi lud od czystej i duchowej pobożności do powierzchownej, zmysłowej i zewnętrznej, a innowiercom daje okazję do szyderstw”. Biskup przemyski Wacław Betański ogłosił 6 kwietnia 1784 r. rozporządzenie cesarskie. W załączonej instrukcji wystąpił biskup przeciwko uznawaniu przez lud obrazów za cudowne, chociaż nie mają autentycznego zatwierdzenia. Polecił zdjąć wszystkie malowidła przedstawiające łaski otrzymane przy obrazach, a także wartościowe wota złote i srebrne oraz drogocenne perły i szlachetne kamienie. Dziekani mają sporządzić ich spis[27].
W latach 1787 do 1807 dekanat krośnieński podlegał jurysdykcji biskupa tarnowskiego. Biskup tarnowski, Florian Amand Janowski, w instrukcji z dnia 20 marca 1787 r. zniósł zwyczaje, jakimi lud czcił święte wizerunki. Duchowieństwo otrzymało polecenie, aby pouczać lud, iż nazywanie obrazów cudownymi lub łaskami słynącymi jest nadużyciem, „wszystkie obrazy, statuy i figury są rzeczami nieżywymi; to tylko drzewo, farby itd., z których artyści zrobili pewne podobizny”[28].
Celem rozporządzenia cesarza Józefa II było zatarcie wszelkich śladów kultu obrazów. Zdjęcie wotów miało usunąć z przed oczu wiernych dowody otrzymanych łask. W latach 1788, 1807 i 1810 władze państwowe zabrały z kościoła franciszkańskiego w Krośnie wszystkie ozdoby obrazów, całą argenterię kościelną, między innymi 11 kielichów srebrnych[29].
Na przełomie XVIII i XIX wieku wiele czynników złożyło się na okresowe osłabienie, a nawet zanik kultu obrazów w Galicji. Pierwszym powodem był narzucony społeczeństwu polskiemu przez władze państwowe system józefiński. Do osłabienia wśród wiernych czci obrazów bardzo przyczynili się autorytet biskupów, którzy wydali instrukcje i nakazali pouczać lud zgodnie z dekretem cesarza Józefa II o kulcie obrazów. Szkodliwe było nauczanie i wychowanie kleru w duchu racjonalizmu i józefinizmu w zreformowanych przez państwo instytutach teologicznych. W kościołach zachowywano narzucone przez państwo Ordo devotionis. Te przepisy liturgiczne ograniczały poważnie odprawianie tradycyjnych nabożeństw i nie pozwalały rozwinąć szerszej działalności kaznodziejskiej. Przepisy państwowe ograniczały czas otwarcia kościołów zakonnych.
Na Podkarpaciu głęboko zakorzeniło się przekonanie, że obraz Matki Boskiej Krośnieńskiej jest cudowny. Dał temu wyraz właściciel Żarnowca, wybitny bibliofil, Andrzej Ewaryst Kuropatnicki, W 1786 roku w opisie Galicji podał, że kościół franciszkański w Krośnie wyróżnia „cudowny obraz Matki Boskiej i kaplica Oświęcimów domu”. Wyraził przy tym obawę, że zabytkowy kościół franciszkański w Krośnie czeka podobny los, jaki spotkał krośnieński kościół Jezuitów i kolegium, które po kasacie stoją puste[30]. Faktycznie już w 1777 roku konwent franciszkański znajdował się na liście klasztorów, które mają mniej niż 10 osób i dlatego podlegają nakazanemu „ściągnięciu”, czyli przeniesieniu zakonników do innego klasztoru. Około 1788 roku kościół franciszkański był zamknięty w niedziele i święta. Dnia 20 stycznia 1788 roku czterej wikariusze parafialni w Krośnie wnieśli do biskupa tarnowskiego, Floriana Amanda Janowskiego, prośbę o otwarcie kościoła franciszkańskiego w niedziele i święta od godziny pół do ósmej do dziesiątej, aby zakonnicy po mszy w kościele parafialnym mogli odprawiać zwykłe nabożeństwa w swojej świątyni. Potrzebna jest pomoc zakonników w słuchaniu spowiedzi i głoszeniu kazań w kościele parafialnym. Zakonnicy gorliwie oddają się tej pracy kapłańskiej. Prośbę do biskupa tarnowskiego o otwarcie kościoła franciszkańskiego wniósł również magistrat miasta Krosna, podając, że ludność miasta i okolicznych parafii od 1380 roku jest przyzwyczajona uczestniczyć w nabożeństwach i tłumnie przystępuje do spowiedzi w kościele franciszkańskim. W uroczystości Matki Bożej i Przemienienia Pańskiego napływ wiernych z odległych nawet miejscowości jest tak duży, że kościół parafialny ich nie pomieści[31]. Na skutek tych starań kościół franciszkański został częściowo udostępniony wiernym w określonych godzinach dnia.
Klasztor franciszkański w Krośnie był nadal przez rząd przeznaczony na zniesienie. W 1807 roku kongregacja prowincjalna we Lwowie podjęła uchwałę na wypadek kasaty tego konwentu. Od 1804 roku klasztor i kościół franciszkański został zamieniony na magazyn. Do 1814 roku kaplice w kościele były zasypane owsem, a nawy boczne założone workami ze zbożem. W 1814 roku po usilnych staraniach konwentu kościół został opróżniony ze zboża. Komisarz konwentu, Benedykt Piotrowski, gruntownie oczyścił świątynię z kurzu i błota, aby znowu mogła godnie służyć celom religijnym[32].
Życie zakonne w obowiązującym systemie józefińskim regulowały przepisy państwowe a nie konstytucje zakonne. Zakonnicy byli zmuszeni do przebywania poza klasztorem jako duszpasterze na parafiach. Doszło do tego, że w 1808 roku mieszkał w klasztorze franciszkańskim w Krośnie tylko gwardian a czterech członków konwentu przebywało na parafiach[33]. W takich warunkach występowały poważne zaległości w odprawianiu mszy funduszowych. W 1829 roku wizytujący klasztor prowincjał Remigiusz Ziegler zapisał, że z braku kapłanów msze funduszowe odprawia się w miarę możliwości[34].
Wydarzeniem pomyślnym dla kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej było przekazanie w 1807 roku dekanatu krośnieńskiego diecezji przemyskiej. Biskupem w Przemyślu po Wacławie Betańskim został Antoni Gołaszewski (1786-1824). Pochodził z rodziny zasłużonej dla kultu wizerunku Najświętszej Maryi Panny Murkowej. Walenty, brat Antoniego Gołaszewskiego i wychowawca jego od 8 roku życia po śmierci ojca, był fundatorem sobotnich mszy św. wotywnych odprawianych przed wizerunkiem Niepokalanego Poczęcia N.M.P. i przyczynił się do uświetnienia uroczystej translacji tego obrazu[35]. Dziekani krośnieńscy w sprawozdaniach powizytacyjnych powiadamiali biskupa przemyskiego, że w kościele franciszkańskim odprawiają się „każdego tygodnia… z fundacji Gołaszewskiego msze wotywne przy ołtarzu z łaskami słynącym obrazem Najświętszej Maryi Panny”[36]. Dziekani zgodnie z duchem kościelnym używali nazwy obraz łaskami słynący. Franciszkanie również zaczęli używać nazwy cudowny obraz Matki Boskiej Murkowej. W wykazie mszy św. funduszowych po redukcji dokonanej 30 listopada 1840 r. występuje nazwa cudowny obraz Niepokalanego Poczęcia N.M.P. w wielkim ołtarzu kościoła franciszkańskiego w Krośnie. Przed tym ołtarzem odprawiano w każdą sobotę jedną mszę świętą z fundacji Antoniego Baranowskiego i drugą śpiewaną wotywę z fundacji Walentego Gołaszewskiego[37]. O cudownym obrazie Matki Boskiej Murkowej wspomniał w 1847 roku Maciej Stęczyński w książce pt. Okolice Galicji[38].
Katolicka postawa społeczeństwa polskiego zadecydowała załamaniu się systemu józefińskiego w Galicji. Cześć Najświętszej Maryi Panny była ostoją dla wiernego ludu. Wprawdzie niezgodny z prawem kościelnym dekret cesarza Józefa II z 1781 roku
zniósł bractwa kościelne, ale pozostali członkowie bractw wierny lud trzymał się nadal praktyk brackich. W pierwszej połowie XIX wieku bractwa zaczęły się samorzutnie odradzać i organizować na mocy dawnych erekcji. W 1838 roku dziekan krośnieński Szymon Serafini podał w sprawozdaniu powizytacyjnym, że w kościele franciszkańskim w Krośnie jest zwyczaj śpiewania różańca po południu w dni świąteczne i niedzielne, a wszystek lud gromadzi się w kościele zakonnym. Lud pamiętał o odpustach, chociaż nie było wolno ich ogłaszać. W świątyni franciszkańskiej gromadził się w dni odpustowe Matki Boskiej Anielskiej, Różańcowej i Niepokalanego Poczęcia oraz w uroczystości św. Antoniego i św. Franciszka[39]. Lud przystępował licznie do spowiedzi i Komunii św., a zakonnicy wiele godzin poświęcali pracy w konfesjonale[40].
Pożar kościoła i wycofanie z kultu obrazu Matki Bożej
W drugiej połowie XIX wieku nastąpił zanik kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej na skutek poważnego uszkodzenia tego wizerunku. Zdaje się, że zamiana kościoła franciszkańskiego w Krośnie na magazyn zbożowy zapoczątkowała proces zniszczenia sławnego obrazu. Deska, na której namalowany był wizerunek Najświętszej Maryi Panny, została zaatakowana przez owady i częściowo głównie w dolnej części, zniszczona. Prowincjał Alojzy Karwacki zapisał w aktach wizytacyjnych: „deska, na której (obraz) malowany, znacznie zjedzona przez robaki”[41]. Spowodowało to wycofanie z kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej. Nie zapisano, kiedy obraz przeniesiono do klasztoru, czy stało się to podczas odnowy świątyni franciszkańskiej w latach 1869-1870, czy w dwa lata później w czasie pożaru kościoła.
Dnia 13 września 1872 r. wybuchł pożar w mieście. Ogień przedostał się do wnętrza kościoła franciszkańskiego. Spaliły się ołtarze, organy i prawie całe urządzenie wewnętrzne świątyni. Sklepienie w prezbiterium zawaliło się, niszcząc ozdobny wielki ołtarz. Ocalały kaplice Przemienienia Pańskiego i Oświęcimów oraz zakrystia[42]. Konieczność ratowania spalonego kościoła oraz prace restauracyjne spowodowały odłożenie odnowy częściowo zniszczonego obrazu Matki Boskiej Murkowej na późniejsze czasy. Wytworzyła się trudna sytuacja dla klasztoru po spaleniu się kościoła. Władze miejskie nie chciały pozwolić na odbudowę świątyni. Franciszkanie starali się wykazać, że jest możliwa odbudowa. Wytrwałość zakonników, szczególnie gwardiana Marcina Czerwińskiego, nie dopuściła do całkowitej zagłady zabytkowej świątyni. Mieszkańcy okolicznych, miejscowości pośpieszyli z pomocą i jeszcze w jesieni 1872 roku kościół został nakryty. W prezbiterium dano nowe sklepienie. Sprawą restauracji kościoła zajął się gorliwie O. Innocenty Nycz, który wyposażył świątynię w nowy organ, ołtarze i konfesjonały w stylu neogotyckim. W 1885 roku malarz Jan Tabiński wykonał polichromię. Drugi etap prac restauracyjnych podjął zasłużony dla kościoła krośnieńskiego katecheta i gwardian, Karol Olbrycht. Z wielkim zamiłowaniem i poświęceniem przeprowadził w latach 1899 do 1905 gruntowną restaurację zewnętrznych murów, w których wystąpiły po pożarze groźne pęknięcia. Dokonał tego przeważnie za pieniądze zebrane z ofiar. W 1905 roku celem odsłonięcia frontu kościoła zburzył dobudówki, między innymi kaplicę Murkową. Przeprowadzone prace restauracyjne przywróciły świątyni franciszkańskiej w Krośnie pierwotny wygląd gotycki[43].
Cześć tajemnicy Niepokalanego Poczęcia N.M.P.
Tradycja czci wizerunku Matki Boskiej Murkowej wywierała nadal swój wpływ po wycofaniu obrazu z kultu. Święto tytularne obrazu, Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny, pozostało główną uroczystością obchodzoną w kościele franciszkańskim w Krośnie, chociaż od XVII wieku kościół nosił tytuł Nawiedzenia N.M.P. Uroczysta nowenna poprzedziła święto Niepokalanego Poczęcia. W samą uroczystość przybywali licznie kapłani i lud z okolicznych parafii[44]. W zwitku z kultem tej tajemnicy Maryjnej umieszczono po pożarze kościoła w zbudowanym głównym ołtarzu statuę Niepokalanej. W 1854 roku papież Pius IX ogłosił dogmat Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Po ogłoszeniu uroczystym tej prawdy Maryjnej Franciszkanie otrzymali od biskupa przemyskiego, Franciszka Wierzchlejskiego, pozwolenie na urządzenie od 9 do 12 czerwca 1855 r. trzydniowego nabożeństwa z odpustem zupełnym[45]. Stolica Apostolska nadała zakonowi Franciszkańskiemu 5 grudnia 1872 r. indult na odprawianie w soboty wotywy o Niepokalanym Poczęciu N.M.P.[46] W kościele franciszkańskim w Krośnie rozwijały się również inne nabożeństwa Maryjne. Szczególnie uroczyście odbywała się procesja różańcowa w pierwszą niedzielę października po rynku miejskim z udziałem duchowieństwa obrządku łacińskiego i greckiego. W 1919 roku prowincjał Alojzy Karwacki zaprowadził śpiew Godzinek do Najświętszej Maryi Panny[47]. Święto Niepokalanego Poczęcia N.M.P. zostało jeszcze bardziej wyszczególnione przez wprowadzenie czterdziestogodzinnego nabożeństwa w dniach 6, 7 i 8 grudnia. Pozwolenie aa zaprowadzenie 40-godzinnego nabożeństwa z wystawieniem Najświętszego Sakramentu w monstrancji dał 6 listopada 1919 r. biskup przemyski Józef Sebastian Pelczar[48].
W okresie międzywojennym wybitnie pogłębił się kult Niepokalanego Poczęcia N.M.P. w społeczeństwie polskim dzięki apostolstwu prasy św. Maksymiliana Marii Kolbego. W styczniu 1922 roku zaczął wychodzić w Krakowie „Rycerz Niepokalanej”, organ Milicji Niepokalanej. Wydawane przez św. Maksymiliana czasopisma docierały do szerokich warstw społeczeństwa i szerzyły ideały Matki Bożej[49].
Analogicznie do rozwoju nabożeństw Maryjnych w świątyni franciszkańskiej zwiększyło się przystępowanie do sakramentów świętych ludności Krosna i okolicznych miejscowości. W sprawozdaniach szczególnie podkreśla się wielki napływ ludu do spowiedzi. W Adwencie i w Wielkim Poście spowiedź przeciągała się do godzin popołudniowych[50].
Restauracja obrazu Matki Boskiej Murkowej
Pamięć o cudownym obrazie Matki Boskiej Krośnieńskiej wyraziła się w literaturze. O tym wizerunku Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny podali wiadomości autorzy, którzy pisali o Krośnie i o franciszkańskim kościele w tym mieście, mianowicie ks. Władysław Sarna[51] i Władysław Leon Antoniewicz[52]. O. Sadok Barącz pisał o kulcie obrazu Matki Boskiej Krośnieńskiej[53]. Kapucyn O. Wacław z Sulgostowa w dziele: „O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej”, zebrał wiadomości historyczce, bibliograficzne i ikonograficzne o wymienionym obrazie[54].
Restauracja zabytkowej świątyni franciszkańskiej w Krośnie budziła zainteresowania historyczne. W klasztorze wiedziano, że w zburzonej w 1902 roku kaplicy Murkowej „mieścił się sławny niegdyś cudami obraz Matki Bożej zwanej Murkową”[55]. O. Alojzy Karwacki, porządkując archiwum krośnieńskiego klasztoru, poznał z aktów, że „niegdyś… wielkie miano nabożeństwo do tego obrazu”[56]. W XX wieku już żaden z zakonników nie wiedział, który obraz jest Matki Boskiej Murkowej. W klasztorze zainteresował O. Karwackiego „bardzo ładny, a starożytny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem”. Zauważył, że „znać na tym obrazie, iż miał na sobie srebrną sukienkę i że były na nim wota”. W przeciwieństwie do innych obrazów na korytarzu klasztornym ten obraz był bez ram i poważnie uszkodzony. Wymieniony historyk Zakonu na podstawie przeprowadzonych badań doszedł do przekonania, że jest to najprawdopodobniej słynny obraz Matki Boskiej Murkowej. O. Alojzy Karwacki jako prowincjał w czasie wizytacji klasztoru krośnieńskiego wydał 21 lipca 1919 r. zarządzenie: „obraz ten trzebaby odrestaurować i wrócić mu przynależną cześć przez umieszczenie go w jednej z kaplic na miejsce znajdujących się tam banalnych, nowoczesnych obrazów”[57].
W 1922 roku oddano obraz Matki Boskiej Murkowej do restauracji. W czasie odnowy obcięto dolną, najbardziej zniszczoną część obrazu. Malarz Władysław Lisowski przemalował cały obraz olejną farbą[58]. Po tak nieudanej konserwacji obraz Matki Boskiej Murkowej umieszczono w zakrystii kościoła franciszkańskiego w Krośnie.
W 1954 roku w ramach obchodu setnej rocznicy ogłoszenia dogmatu Niepokalanego Poczęcia N.M.P. uroczyście urządzono nowennę przed jej świętem z kazaniami, przy licznym udziale ludu. W tym roku Maryjnym ponownie podjęto decyzję oddania do konserwacji obrazu Matki Boskiej Murkowej i przywrócenia go do kultu. Odnaleziony sztych tego obrazu pochodzący z 1760 roku stwierdzał jego autentyczność, w Krakowie artysta plastyk, Zofia Bawara, przeprowadziła odnowę obrazu. Z obrazu starannie usunęła przemalówki w technice olejnej. Podobrazie zaimpregnowano środkami żywicznymi. Konserwator Zofia Nawara, wzorując się na sztychu tego wizerunku Niepokalanego Poczęcia N.M.P., uzupełniła obraz tylko tyle, ile wymagały wymiary ramy nastawy ołtarzowej. W 1960 roku umieszczono obraz Matki Boskiej Murkowej w neogotyckiej, ażurowej nastawie głównego ołtarza w kościele franciszkańskim w Krośnie[59].
Odnowiony kult obrazu Matki Boskiej Murkowej
Nowy rozdział w dziejach kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej zapoczątkowało jego poświęcenie i szczególnie uroczysty obchód nowenny do Niepokalanego Poczęcia N.M.P. Dnia 29 listopada 1960 roku wieczorem prowincjał O. Wojciech Zmarz w otoczeniu licznie zgromadzonego kleru diecezjalnego i zakonnego oraz wiernych dokonał uroczystego poświęcenia odnowionego obrazu. Wierni licznie gromadzili się w ciągu całej nowenny przed tronem Najświętszej Maryi Panny królującej w wielkim ołtarzu, z wielkim zainteresowaniem słuchali kazań głoszonych przez zaproszonych kaznodziei zakonnych i diecezjalnych oraz przystępowali do sakramentów świętych[60].
Z początkiem 1961 roku dwie kapituły konwenckie zajęły się sprawą nabożeństw ku czci Matki Boskiej Murkowej. Wprowadzono rano przed śpiewem Godzinek do Najświętszej Maryi Panny powitanie Matki Bożej w jej świętym obrazie pieśnią: „O Maryjo witam Cię, o Maryjo kocham Cię, o Maryjo pobłogosław wszystkie dzieci Twe”. Za pozwoleniem Kurii Biskupiej poświęcono sobotę czci Matki Bożej Murkowej. Wprowadzono pierwotnie w pierwszą sobotę miesiąca, a od 1966 roku w każdą sobotę odprawianie uroczystej mszy świętej z kazaniem[61].
Świątynia franciszkańska w Krośnie nabrała swoistego wyrazu przez umieszczenie w głównym ołtarzu sławnego łaskami obrazu Matki Boskiej Murkowej. Wizerunek Niepokalanego Poczęcia N.M.P. z powodu swoich żywych barw przy odpowiednim oświetleniu jest widoczny w całej świątyni, a gdy drzwi kościelne są otwarte nawet z ulicy przez przechodniów. Zachęta do wejścia do kościoła, do modlitwy, do skupienia wśród gorączkowych zajęć i pracy.
Matka Boża w swoim obrazie tak łatwo kieruje myśli i uczucia pobożne do przebywającego w tym samym ołtarzu w tabernakulum Pana Jezusa. Faktycznie życie Eucharystyczne intensywnie się rozwija. W 1964 roku rozdano Komunii świętych 42 500, w 1965 roku – 45 400, w 1966 roku – 44 350[62]. W następnych latach stale wzrastała ta liczba, osiągając w 1972 roku 80 000 Komunii św.[63].
W Polsce rok 1965 był ostatnim rokiem Wielkiej Nowenny i wprowadzeniem do obchodu Tysiąclecia Chrztu Polski. W kościele franciszkańskim w Krośnie odbył się 3 października tegoż roku Dzień Maryjny. Mieszkańcy miasta i okolicy wyrazili swą cześć i miłość do Najświętszej Maryi Panny, której obraz w świątyni franciszkańskiej słynie od przeszło trzech wieków łaskami, a w czasie najazdu szwedzkiego był źródłem siły i otuchy dla ludności tego regionu. Biskup Stanisław Jakiel, Wikariusz Kapitulny diecezji przemyskiej, przewodniczył tym uroczystościom. Dnia 2 października 1966 roku tenże biskup uczestniczył w krośnieńskim Sanktuarium Maryjnym w uroczystym obchodzie tysiąclecia Chrztu Polski[64].
Prowincjał Ludwik Szetela, wizytując klasztor krośnieński w dniach od 22 do 24 lutego 1969 roku, zapisał: „W czasie wizytacji stwierdziłem, że „M. Boska Murkowa” doznaje specjalnej czci wiernych. W każdą sobotę odprawia się rano Msza św. z kazaniem ku czci M. Boskiej, a wieczorem nabożeństwo. Cześć tę należy pogłębić u wiernych”[65].
Czciciele Matki Boskiej Murkowej składają kartki z prośbami i podziękowaniami. Część tych kartek zgromadzono w osobnej teczce. Wierni proszą o różne łaski. Zanoszą prośby o zdrowie, o szczęśliwą operację, o pomoc w trudnych sprawach. Bardzo często proszą o opiekę nad dziećmi, o zdanie egzaminów. Prośby zanoszą również w sprawach duchowych, o dobrą spowiedź, o nawrócenie. Równocześnie składają kartki z podziękowaniami za otrzymane łaski doczesne i duchowe. W teczce jest 422 kartek z prośbami i podziękowaniami[66]. Przed obrazem Matki Boskiej Murkowej czciciele zamawiają msze święte. Na podziękowanie za otrzymane łaski ofiarują kwiaty i wota na ołtarz. Od czasu odnowienia kultu obrazu Matki Boskiej Murkowej w 1960 roku złożono w ofierze następujące wota, które są zawieszone przy wizerunku Niepokalanie Poczętej Najświętszej Maryi Pannie: 43 serduszka, 6 naszyjników, 2 łańcuszki złote, 2 łańcuszki srebrne, 2 kolczyki złote, 10 kompletów korali czerwonych po 3 do 4 sznurów, 4 ryngrafy i jedna plakietka wotywna w formie nogi[67].
Wierni zgłaszają łaski otrzymane za przyczyną Najświętszej Maryi Panny przy jej obrazie. W 1968 roku zaprowadzono „Księgę łask i kultu Matki Bożej Murkowej u OO. Franciszkanów w Krośnie”. W Księdze łask zanotowano protokół zeznań matki chłopca uratowanego od śmierci za przyczyną Matki Boskiej Murkowej. Dnia 13 września 1968 roku zgłosiła się w rozmównicy klasztornej Janina Jaracz, zamieszkała w Krośnie i zeznała, że syn jej Jerzy, lat 13, bawiąc się z innymi chłopcami, wyszedł na wysokie drzewo. Z drzewa wysokości dwu pięter spadł na twardą ubitą ścieżkę. Chłopcy grający w piłkę zauważyli, że nie ruszał się. Prędko podbiegli do niego. Leżał bez przytomności, krew puściła się nosem i ustami. Zawezwali pogotowie, które zabrało go do szpitala. Skoro ojciec i matka dowiedzieli się o tym wypadku, pobiegli do szpitala i całą noc trwali przy swoim chorym dziecku, modląc się do Matki Boskiej Murkowej o jego ocalenie. Rano matka zamówiła mszę św. przed łaskami słynącym obrazem Matki Boskiej Murkowej. Gała rodzina uczestniczyła w niej i przystąpiła do Komunii św. Również w kościele parafialnym odprawił mszę św. ksiądz katecheta, który uczył chłopca religii. Stan nieszczęśliwego chłopca był beznadziejny, tak orzekli lekarze w szpitalu. Chłopiec leżał nieprzytomny trzy dni. Lekarze stwierdzili wstrząs mózgu, wewnętrzny wylew krwi, zerwanie tętnicy, uszkodzenie dwu kręgów w kręgosłupie oraz złamanie obydwu rąk a jednej aż w dwu miejscach. Lekarze przeprowadzili operację. Chory po operacji był cały w gipsie. Lekarze mówili, że do rana nie dożyje. Również pielęgniarki uważały, że chłopiec umrze. Rodzice w tak strasznym, beznadziejnym stanie swego dziecka ani na chwilę nie stracili ufności w pomoc Matki Bożej w jej łaskami słynącym obrazie. Modlili się bezustannie, błagając o pomoc. I nie zawiodła Ta, którą w litanii wzywamy „Uzdrowieniem chorych”. Przyszła z prędką i skuteczną pomocą. Po tych modlitwach, mszach świętych, chory beznadziejnie chłopiec ku zdziwieniu wszystkich a nawet samych lekarzy, szybko powracał do zdrowia i po trzech tygodniach pobytu w szpitalu powrócił do domu. Do dziś czuje się dobrze i uczy się w szkole. Wypadek miał miejsce 14 maja 1966 roku. Matka chorego dziecka zeznała z całym przekonaniem, że tylko wstawiennictwo Matki Najświętszej u Syna Swego Jezusa, w Jej łaskami słynącym obrazie przywróciło mu zdrowie. Wyraziła całą swą wdzięczność i podziękowanie za tak wielką łaskę[68].
Konwent franciszkański w Krośnie przystąpił w 1967 roku do odnowienia zabytkowego kościoła. Prace restauracyjne rozpoczęto od osuszenia murów świątyni. W nawie głównej i w nawach bocznych odbito tynki, odsłaniając piękne ceglane żebrowania i kamienne filary. W 1969 roku pomalowano ściany lekkimi barwami, podnosząc urok gotyckiej architektury średniowiecznej. Odnowiono również kaplice Przemienienia Pańskiego i Różańcową, W prezbiterium odświeżono polichromię Jana Tabińskiego. Przeprowadzono odnowę nastaw ołtarzowych. Kościół otrzymał okazałe wejście główne, a nad nim chór z nowymi organami. W związku z przeprowadzanymi pracami konserwatorskimi wykonano w świątyni ważne inwestycje ułatwiające wiernym udział w nabożeństwach. Wyposażono świątynię w promienniki do ogrzewania, radiofonizację, nowe ławki i konfesjonały. Świątynia franciszkańska w Krośnie przybrała okazały wygląd, godny czcią otoczonego wizerunku Niepokalanego Poczęcia N.M.P.[69]
W 1970 roku zaprowadzono w kościele krośnieńskim „Wieczystą Nowennę” odprawianą każdego tygodnia w czwartek przed obrazem Matki Boskiej Murkowej, Stało się to w czasie nowenny do Niepokalanego Poczęcia N.M.P. Porządek „Wieczystej Nowenny” jest następujący: Msza św. wieczorna, następnie wystawienie Najświętszego Sakramentu w puszce, śpiew litanii loretańskiej i Pod Twoją obronę, kazanie, modlitwy i wezwania nowennowe, po których odczytuje się prośby i podziękowania wiernych[70]. Na zakończenie nabożeństwa lud śpiewa pieśń ku czci Matki Boskiej Murkowej:
O Tyś co u nas tron sobie obrała,
By nas wspomagać w życia czas,
Wierzymy Matko, żeś nas pokochała
I nie odrzucisz nigdy nas.
Matko Krośnieńska, Miłosierna zwana,
Wspieraj nas zawsze w niedoli czas,
Jak ojcom naszym bądź naszą Matką,
Królową Miasta, Wspomagaj nas.
Hołd Ci składali już nasi ojcowie,
Pełni ufności w Twoją moc,
Z Twoim Imieniem szli przez wieki całe,
Przez ciemną, smutną życia noc.
Matko Krośnieńska…
Bibliografia
1. Źródła rękopiśmienne
1. Archiwum Klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie
Dokumenty A 4, A 5, A 7, pergaminowe.
Dokumenty A 1, A 4, A 11, A 12, A 18, A (afisz), papierowe.
Nr 1 – Liber Beneficiorum Conventus Crosnensis, in quo continentur privilegia, census ac fundationes illius, factus A.D. 1628.
Nr 3 – Inventarium A.D. 1745.
Nr 6 – Acta Conventus Krosnensis ab a. 1840-1898.
Nr 16 – Registra acceptarum et expensarum 1679-1685.
Nr 17 – Registra acceptarum et expensarum 1694-1697.
Nr 21 – Registra acceptarum et expensarum 1772-1793.
Nr 63 – Acta Conventus Crosnensis Ord. S. P. Fr. Conv. ab a. 1899-1940.
Nr 66 – Karwacki Alojzy OFMConv., Inwentarze i streszczenie uporządkowanego Archiwum klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie.
Fascykuł B.
Fascykuł E Nr 4.
Fascykuł F nr 7, Nr 8.
Fascykuł G.
Fascykuł J.
Fascykuł K V, XIX.
Liber Missarum fundatarum.
Acta Conventus Krosnensis O.F.M. Conv, a a. 1940.
Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1945-1964.
Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1965-1968.
Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1969.
Księga łask i kultu Matki Bożej Murkowej u 00. Franciszkanów w Krośnie (od 1968 r.).
Teczka – Prośby i podziękowania do Matki Boskiej Murkowej (od 1968 r.).
Konserwacja obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem z kościoła OO. Franciszkanów w Krośnie (opisała artysta plastyk konserwator, Zofia Nawara, w Krakowie 16. VIII. 1956 r.).
Roczne sprawozdanie z pracy duszpasterskiej do Kurii Biskupiej w Przemyślu za rok 1972.
1. Archiwum klasztoru OO. Franciszkanów w Krakowie
Acta Provinciae S. Antonii Paduani Minorum Conventualium ab anno 1879 inchoata.
Acta coadunatae Provinciae Poloniae, Russiae et Lithuaniae S. Antonii Patavini et B. Jacobi de Strepa A.D. 1920.
Teczka – Krosno.
Karwacki Alojzy OFMConv., Materiały do historii Franciszkanów w Polsce, tomy III, VII.
Karwacki Alojzy OFMConv., Pamiętniki, t. I.
Synowiec Damian OFMConv., Działalność duszpasterska Franciszkanów galicyjskich (1772-1918), Lublin 1969, maszynopis.
Zwiercan Antoni OFMConv., Sanktuarium Maryjne w Krośnie, „Wiadomości z Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strepy OO. Franciszkanów w Polsce”, R. 37: marzec 1967.
1. Archiwum Diecezjalne w Przemyślu
Księga Nr 291 – Summaria descriptio Dec. Crosn. et Sanoc. et Acta Archiconfraternitatis Sacerd. in distr. Sanoc. 1691.
Księga Kr 319 – Decanatus Crosnensis.
Księga Nr 1015 – Krosno 3.
Fascykuł 125 – Krosno 4: Franciszkanie.
1. Ossolineum we Wrocławiu
Sygn. 9660 II, Ordo defunctorum… in Ecclesia Praepositurali Crosnensi ab A.D. 1654.
1. Archiwum Wojewódzkie w Krakowie, Oddział na ul. Siennej
Zbiory A. Grabowskiego, B 54 (pozycja) 1563 Krosno – Kościół OO. Franciszkanów. Obraz Cud. Matki Bożej. Prawdziwy wizerunek Matki Najświętszej w kościele WW.OO. Franciszkanów w Krośnie 1760 r., szt. 90 x 147.
1. Archiwum Wojewódzkie w Krakowie, Oddział na Wawelu
Teki Antoniego Schneidra, Sygn. 821.
1. Źródła drukowane
Listy pasterskie i Notificationes dioec. Tarnov., t. I (1786-1840).
Kurendy (diec. Przemyskiej) Nr 7 (1784).
III. Opracowania
Abraham Władysław, Powstanie organizacji Kościoła łacińskiego na Rusi, t. I, Lwów 1904.
Antoniewicz Władysław Leon, Klasztor franciszkański w Krośnie, Lwów 1910.
Antoniewicz Władysław Leon, Restauracja klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie, „Przedświt” z dnia 19.VII. 1901, nr 164.
Barącz Sadok ks., Cudowne obrazy Matki Przenajświętszej w Polsce, (Lwów) 1891.
Chotkowski Władysław ks., Grabieże kościelne w Galicji, Kraków 1919.
Domański Jerzy OFMConv, Ojciec Maksymilian Kolbe, Warszawa 1971.
Gratia plena, Studia o Bogurodzicy, praca zbiorowa pod red. B. Przybylskiego, Poznań (1965).
Kantak Kamil ks., Franciszkanie polscy, t. I-II, Kraków 1937-1938.
Krasuski Michael P., Regina Poloniae, Calisii 1669; ed. 2 Calisii 1686.
Krosno, Studia z dziejów miasta i regionu, pod red. J. Garbacika, t. I, Kraków 1972.
Kuropatnicki Andrzej Ewaryst, Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicji i Lodomerii, Przemyśl 1786: wyd. 2 Lwów 1858.
(Nowakowski) Wacław z Sulgostowa ks., O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej, Kraków 1902.
1971. Maksymilian Kolbe, Środowisko życia i działalności, praca zbiorowa pod red. O. Joachima Bara, Warszawa 1971.
Sarna Władysław ks., Biskupi przemyscy obrz. łac., Przemyśl 1903.
Sarna Władysław ks., Opis powiatu krośnieńskiego pod względem historyczno-geograficznym, Przemyśl 1898.
Schnür-Pepłowski Stanisław, Z przeszłości Galicji (1772-1862), wyd. 2, Lwów 1865.
Stęczyński Maciej, Okolice Galicji, Lwów 1847.
Wójtowski Julian ks., Wiara w Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny w Polsce w świetle średniowiecznych zabytków liturgicznych, Lublin 1958.
Ziemia Krośnieńska, Kraków 1964.
[1] Dokument A 4, pergaminowy (Rzym, 7 VI 1510: Ośmiu kardynałów nadaje odpust 100 dni franciszkańskiemu kościołowi w Krośnie); Dok. A 7 perg. (Przemyśl 23 VIII 1613: Erekcja Bractwa Różańca św. u Franciszkanów w Krośnie).
[2] Dokument A 4, cyt.; Dok. A 5 perg. (Rzym 2 V 1513: Indult na wystawienie Najświętszego Sakramentu i procesje poza kościołem dla Franciszkanów w Krośnie).
[3] Liber Beneficiorum Conventus Crosnensis, s.8, 9; A. E. Kuropatnicki, Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicji i Lodomerii, Przemyśl 1786, s.46.
[4] M. Krasuski, Regina Poloniae, Calisii 1669, 2 wyd. 1686, s.216-217.
[5] Ordo defunctorum… In Ecclesia Praepositurali Crosnensi ab A.D. 1654, s.51.
[6] Registra acceptarum et expensarum, 1679-1685, s.28-76; Liber Beneficiorum Conventus Crosnensis, s.8.
[7] Registra acceptarum et expensarum, 1679-1685, s.28, 30, 44-56, 61.
[8] Liber Beneficiorum Conventus Crosnensis, s.9; Fascykuł F Nr 7, s.17, 19, 85, 112, 116.
[9] Liber Beneficiorum Conventus Crosnensis, s.9; Fascykuł F Nr 7, s.19.
[10] Księga Nr 319, – Decanatus Krosnensis, s.186.
[11] Liber Beneficiorum Conventus Crosnensis, s.158-159.
[12] Księga Kr 1015: – Krosno 3, s.57, 59.
[13] Fascykuł J (5 XI 1747).
[14] Fascykuł K Nr V; Fascykuł J (1747).
[15] Fascykuł K XIX.
[16] Fascykuł F Kr 7, s.1.
[17] Fascykuł F Kr 7, s.58, 59-62, 64, 83-84, 122-123.
[18] Ks. Wacław z Sulgostowa, O cudownych, obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej, Kraków 1902, s.343.
[19] Zbiory A. Grabowskiego, E 54 (pozycja) 1563. Krosno – Kościół OO. Franciszkanów, Obraz cudowny Matki Bożej.
[20] Dokument A 11 papierowy (Rzym 17 IV 1764: Papież Klemens XIII nadaje kościołom franciszkańskim odpusty na nowennę do Niepokalanego Poczęcia N.M.P.)
[21] A. Karwacki, Materiały do historii OO. Franciszkanów w Polsce, t. VII, s.11.
[22] Registra expensarum, 1772-1793, s.111-128.
[23] Fascykuł K XXVII (1838 r.); Księga Nr 319 – Decanatus Krosnensis, s.186.
[24] „Ibidem Imago Immac. Concept. Bsmae, dicta Murkowa, a tribus annis e Capella ad Maius Altare solemniter translata (prout multa vota et picturae testant) creditur esse miraculosa”. Księga Nr 319 – Decanatus Krosnensis, s.186.
[25] A. Karwacki, Materiały do dziejów OO. Franciszkanów w Polsce, t. III, s.115, 117; Ks. Wacław z Sulgostowa, O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej, Kraków 1903, s.443-444, 549-551.
[26] W. Sarna, Biskupi przemyscy obrz. łac., Przemyśl 1902, s.486-490, 491, 499, 500, 513.
[27] Kurenda diec. przemyskiej, Nr 7, R. 1784.
[28] Listy pasterskie i Notificationes dioec. Tarnov., t. I (1786-1840).
[29] A. Karwacki, Materiały do dziejów OO. Franciszkanów w Polsce, t. III, s.119, 413.
[30] E. Kuropatnicki, Geografia albo dokładne opisanie Galicji i Lodomerii, Przemyśl 1786, s.46.
[31] Fascykuł K XIX.
[32] Teczka: Krosno.
[33] A. Karwacki, Materiały, t. III, s.413.
[34] Teczka: Krosno.
[35] W. Sarna, Biskupi przemyscy obrz. łac., Przemyśl 1902, s.508-521.
[36] „qualibet hebdomada…, ex obligatione GołaszeSciana ad Altare Gratiosae Imaginis B.V.M. missae votivae„. Księga Nr 1015 – Krosno 3, s.57.
[37] Teczka: Krosno.
[38] M. Stęczyński, Okolice Galicji, Lwów 1847, s.97.
[39] Księga Nr 1015 – Krosno 3, s.82.
[40] Acta Conventus Krosnensis ab a. 1840-1890, s.29.
[41] Acta Provinciae S. Antonii Paduani… ab A.D. 1879, s.917.
[42] W. L. Antoniewicz, Kościół franciszkański w Krośnie, Lwów 1910, s.19-20.
[43] Acta Conventus Crosnensis a a. 1899, s.69; A. Karwacki, Pamiętniki, t. I, s.97-115.
[44] Teczka: Krosno (list O. K. Olbrychta z dnia 22.XI.1900).
[45] Dokumenty A (Afisz).
[46] A. Karwacki, Materiały, t. III, s.195.
[47] Acta Provinciae ab A.D. 1879, s.921.
[48] Acta Conventus Crosnensis ab a. 1899, s.226.
[49] J. Domański, Ojciec Maksymilian Kolbe, Warszawa 1971.
[50] A. Karwacki, Pamiętniki, t. I, s.103.
[51] W. Sarna, Opis powiatu krośnieńskiego pod względem geograficzno-historycznym, Przemyśl 1898, s.294.
[52] W. L. Antoniewicz, Kościół franciszkański w Krośnie, Lwów 1910, s.15, 22, 35.
[53] S. Barącz, Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce, (Lwów) 1891, s.132.
[54] Ks. Wacław z Sulgostowa, O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej, Kraków 1902, s.342-343.
[55] Acta Provinciae ab A.D. 1879, s.917.
[56] A. Karwacki, Pamiętniki, t. I, s.80.
[57] Acta Provinciae ab A.D. 1879, s.917.
[58] Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1945-1964, s.161.
[59] Konserwacja obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem z kościoła OO. Franciszkanów w Krośnie; Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1945-1964, s.160-168, 245-252.
[60] Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1945-1964, s.235-252.
[61] Acta Conventus Krosnensis ab a. 1940, s.88-90, 126.
[62] Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1965-1968, s.48, 77.
[63] Roczne sprawozdanie z pracy duszpasterskiej do Kurii Biskupiej w Przemyślu za rok 1972.
[64] Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1965-1968, s.41, 69.
[65] Księga łask i kultu Matki Bożej Murkowej u OO. Franciszkanów w Krośnie, s.34.
[66] Teczka: Prośby i podziękowania do Matki Boskiej Murkowej
[67] Teczka: Prośby i podziękowania do Matki Boskiej Murkowej
[68] Księga łask i kultu Matki Bożej Murkowej u OO. Franciszkanów w Krośnie, s.10-12.
[69] Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krośnie 1965-1968, s.94, nn.; Acta Conventus Crosnensis ab a. 1940, s.130-131, 168, 178, 180-188, 222.
[70] Księga łask i kultu Matki Bożej Murkowej u OO. Franciszkanów w Krośnie, s.35-39.
